چرا آسمان رنگ عوض کرد؟

قهوه‌ای مایل به خاکستری، در برخی از ساعات روز هم تقریبا طوسی یکدست؛ این سهم مردم پایتخت از آسمانی است که حالا دیگر هیچ شباهتی به سقف سابقا آبی بالای سرشان ندارد.

به گزارش روز نو شاخص آلودگی هوای تهران در روز گذشته و در ایستگاه‌های مختلف عدد‌های عجیبی را نشان می‌داد؛ ایستگاه ژئوفیزیک ۲۳۰، میدان فتح ۳۴۵، شادآباد ۳۳۳، شهرداری منطقه ۱۹ هم عدد ۴۷۵. این عدد در شبانه‌روز قبل از آن هم به‌طور میانگین عدد ۳۰۰ را رد کرده بود. عدد شاخص آلودگی هوا البته در برخی شهر‌های دیگر کشور هم آنچنان تعریفی نداشت؛ ایستگاه حمیدیه خوزستان ۵۰۰، قروه خوزستان ۱۵۴، علوم پزشکی کاشان ۵۰۰ و ایستگاه زاهدان نیز همین عدد ۵۰۰ را نشان می‌داد. پس از آلودگی هوا در فصل سرما به علت وارونگی و ایجاد آلایندگی‌های شدید، حالا هوای بهار و تابستان نیز آغشته به آلودگی از جنس گردوغبار و ریزگرد شده است.

آلودگی‌ها ارتباطی به جنگ ندارد

خردادماه سال ۱۴۰۰ بود که هیئت وزیران دولت به پیشنهاد سازمان حفاظت محیط زیست و به استناد اصل صدوسی‌وهشتم قانون اساسی، آیین‌نامه هماهنگی پیشگیری و مدیریت پدیده گردوغبار را تصویب کرد. پیرو این مصوبه، آیین‌نامه هماهنگی پیشگیری و مدیریت پدیده گردوغبار با امضای شخص معاون اول ریاست‌جمهوری که در آن زمان اسحاق جهانگیری بود، در ۲۲ ماده منتشر شد. سیاست گذاری، تعیین راهبردها، هم‌افزایی و هماهنگی میان دستگاه‌های اجرائی برای انجام اقدامات لازم در سطح ملی و منطقه‌ای و همچنین نظارت بر اقدامات اجرائی دستگاه‌ها به منظور کاهش آثار و پیامد‌های ناشی از وقوع پدیده گردوغبار در دستور کار نهاد‌های مختلف کشور قرار گرفت. حالا، پس از گذشت بیش از چهار سال از آن مصوبه قانونی، به نظر می‌رسد بحران گردوغبار در کشور نه‌تنها بهبود نیافته بلکه تشدید هم شده است. شاخص آلودگی هوای تهران در ۲۴ ساعت یکشنبه تا دوشنبه به ۳۰۶ رسیده بود. این شاخص در برخی از ساعات روز از مرز ۴۰۰ نیز گذشته بود.

بهروز اشجعی، عضو کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرها، در گفت‌و‌گو با «شرق» از اهمیت این مصوبه‌ها و مخاطرات اجرائی‌نشدن آنها می‌گوید. به گفته او، بحران گردوغبار ماجرای امروز و دیروز نیست؛ اوایل دهه ۹۰ هم کشور با این پدیده مواجه شد و در سال ۱۴۰۰ نیز موج دیگری از آن را تجربه کرد. مصوبه‌های قانونی در همان دوران برای پیگیری مخاطرات پیرامون ریزگرد‌ها مطرح شد و قرار بر این بود که دستگاه‌های اجرائی با پیگیری آن، این پدیده را کنترل و مدیریت کنند. این اتفاق، اما در عمل رخ نداد و در نهایت نتیجه آن حالا قابل مشاهده است. او معتقد است اگر همین حالا هم به فکر نبود، اوضاع به مرور بدتر خواهد شد: «مصوبه‌ها درخصوص مهار کانون‌های گردوغبار و همچنین کمربند‌های شهری بودند که اجرائی نشدند و همین حالا هم اگر به فکر نباشیم، استمرار این وضعیت قابل پیش‌بینی است و همچنین تشدید بحران را هم در سال‌های آینده خواهیم داشت».

اشجعی با اشاره به کانون این ریزگرد‌ها و نقش باد توضیح می‌دهد: «برخی تصور می‌کردند که این هوا ناشی از انفجار‌های جنگ ۱۲ روزه است. آلودگی‌های ناشی از انفجار‌ها اگرچه برای مدتی آلودگی محیطی و محلی ایجاد کرده بودند، اما نمی‌توانند در یک شهر بسط پیدا کنند. این آلودگی ناشی از کانون‌های گردوغبار اطراف کلان‌شهر‌ها بوده است که افزایش سرعت باد و همچنین جهت آن سبب بروز چنین آلودگی‌هایی می‌شود».

عضو کارگروه ملی کاهش آلودگی هوای کلان‌شهر‌ها با تشریح میزان خطرناک‌بودن این نوع از آلودگی در مقایسه با آلودگی‌های فصل سرما توضیح می‌دهد: «آلودگی‌ای که در پاییز و زمستان با آن مواجه می‌شویم، از آنجایی که دستگاه تنفسی تحتانی را تحت تأثیر خود قرار می‌دهد و حتی به دلیل ریزبودن می‌تواند وارد خون شود، خطر بیشتری دارد و بحران‌هایی که درباره افزایش آمار سرطان به دنبال افزایش آلودگی مطرح می‌شود نیز از همین‌جا نشئت می‌گیرد. این آلودگی، اما به واسطه اینکه از نوع ذرات معلق از جنس طبیعی و درشت‌تر است، تنها دستگاه تنفسی فوقانی را تحت تأثیر قرار می‌دهد و در نتیجه خطر کمتری نیز دارد. با‌این‌حال افرادی که بیماری‌های زمینه‌ای مانند بیماری‌های تنفسی، قلبی-عروقی و ریوی دارند، تحت تأثیر این هوای آلوده خواهند بود و باید سعی کنند تا جای ممکن کمتر در معرض این هوا باشند».

از جلسات اضطراری تا آغاز دوباره تعطیلات اضطراری

آلودگی هوای تهران مجددا نهاد‌های مختلف کشور را به تکاپو انداخته است. در صدر آنها سازمان حفاظت محیط زیست روز گذشته در نشست اضطراری بررسی بحران گردوغبار در تهران بر راهکار‌های کوتاه‌مدت مانند اطلاع‌رسانی فوری به شهروندان، تقویت نظام هشدار سریع و محدودیت فعالیت در فضای باز در شرایط ناسالم تأکید کرد. در این جلسه که به ریاست معاونت محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست و با حضور نمایندگان سازمان هواشناسی کشور، رئیس مرکز ملی پیش‌بینی وضع هوای سازمان هواشناسی، معاون پیش‌بینی و هشدار سازمان هواشناسی و معاون شرکت کنترل کیفیت هوای شهرداری تهران برگزار شد، آخرین داده‌های هواشناسی، منابع تولید گردوغبار، اثرات آن بر سلامت عمومی و کیفیت هوا مورد بررسی قرار گرفت. کارشناسان حاضر با تأکید بر ماهیت داخلی بخشی از توفان‌های گردوغبار، بر لزوم تقویت همکاری‌های منطقه‌ای برای مهار منشأ خارجی این پدیده تأکید کردند. همچنین در این جلسه راهکار‌های کوتاه‌مدت نظیر اطلاع‌رسانی فوری به شهروندان، تقویت نظام هشدار سریع، محدودیت فعالیت‌های فضای باز در شرایط ناسالم و تدابیر بلندمدت مانند تقویت پوشش گیاهی مناطق بحرانی، مدیریت منابع آب و توسعه همکاری‌های بین‌دستگاهی بررسی شد. اما به نظر نمی‌رسد این جلسات توان مقابله با این میزان آلودگی را داشته باشند؛ آلودگی‌ای که به گواه رئیس اداره حفاظت از محیط زیست شهر تهران تا پایان تابستان هم ادامه دارد. او در این زمینه گفت: «با توجه به کانون‌های استانی و فرااستانی ایجاد گردوغبار، به احتمال زیاد تهران تا پایان تابستان با این پدیده درگیر خواهد بود». از سوی دیگر، هشدار برای ادامه آن آلودگی‌ها در شهر‌های دیگر نیز اعلام شده است. روز گذشته، سازمان هواشناسی کشور با صدور هشدار سطح نارنجی از افزایش گرادیان فشاری از دوشنبه (۱۶ تیرماه) تا چهارشنبه (۱۸ تیرماه) خبر داد که موجب وزش باد شدید و خیزش گردوخاک و همچنین افزایش غلظت آلاینده‌ها و کاهش کیفیت هوا و دید افقی در چند استان کشور خواهد شد. این سامانه جوی بر شهر‌های اراک، اصفهان، اهواز، ایلام، بندرعباس، بوشهر، بیرجند، تهران، زاهدان، سمنان، قزوین، قم، کرج، کرمان، کرمانشاه، مشهد، یزد، یاسوج، خرم‌آباد و بجنورد اثرگذار است. طبق این گزارش، کاهش کیفیت هوا به سبب افزایش غلظت آلاینده‌ها، سقوط اشیا از ارتفاعات، شکستن نهال و درختان فرسوده، خسارت به سازه‌های موقت، آسیب به تأسیسات و سازه‌های سبک و اختلال در ناوگان حمل‌ونقل به سبب کاهش دید از آثار این مخاطره است.

در همین رابطه احتیاط در تردد‌ها به‌ویژه بین‌شهری، حضورنیافتن بیماران تنفسی، افراد سالخورده و کودکان در فضای باز، خودداری از توقف و پارک خودرو در اطراف درختان فرسوده و ساختمان‌های نیمه‌کاره و اطمینان از استحکام سازه‌های موقت ازجمله تابلو‌های تبلیغاتی و پوشش گلخانه‌ها توصیه شده است. در هشدار نارنجی‌رنگ سازمان هواشناسی پیش‌بینی می‌شود که پدیده‌ای جوی اثرات منفی به دنبال داشته باشد و خسارت‌های احتمالی را سبب شود. هشدار نارنجی برای آماده‌باش دستگاه‌های مسئول برای مقابله با یک پدیده خسارت‌زا صادر می‌شود.

از سوی دیگر، زمزمه تعطیلی شهر‌ها به دلیل بروز همین آلودگی نیز مجددا شنیده می‌شود. در حالی که بسیاری از شهر‌های ایران ازجمله تهران، کرج، اصفهان، زاهدان، اهواز، آبادان و... در سال‌های اخیر تعطیلی‌های زیادی را به علت بروز آلودگی هوا تجربه کرده بودند و این موضوع به‌ویژه در فصل مدارس نگرانی‌های آموزشی جدی را ایجاد کرده بود، حالا بار دیگر این تعطیلی‌ها قرار است در فصل گرما تکرار شود؛ تعطیلی ادارات که هر بار با شروع دوره‌های مختلف آن، دغدغه‌های روزمره فراوانی را برای مردم ایجاد می‌کند.