لاریجانی به چه منظوری با پوتین دیدار کرد؟
روزنو :روز‌های پساجنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل، حالا به سخت‌ترین دوره در سیاست خارجی ایران تبدیل شده و تقریبا همه دستگاه دیپلماسی کشور تمام قد در میان بحران ایستاده‌اند تا شاید از تکرار واقعه جنگ و البته اجماع جهانی علیه ایران جلوگیری کنند. حال در بحبوحه تبعات سنگین جنگ در منطقه و در آستانه مذاکرات ایران و تروئیکای اروپایی که قرار است روز جمعه در استانبول برگزار شود، سفر غیرمنتظره علی لاریجانی به مسکو و دیدارش با ولادیمیر پوتین، به عنوان بازگشت مهم و اثرگذار یک دیپلمات قدیمی ایرانی به صحنه سیاست خارجی ایران، توجه ناظران داخلی و بین‌المللی را به خود جلب کرده است.
علی لاریجانی رئیس سابق مجلس شورای اسلامی این روز‌ها در فضای پساجنگ بار دیگر به مدار اصلی سیاست بازگشته است. او حالا علاوه بر روایت آن چه در روز‌های جنگ ۱۲روزه برکشور گذشت، با پوشیدن ردای یک دیپلمات راهی روسیه شده تا با مقامات این کشور در مورد وضعیت خاورمیانه و برنامه هسته‌ای ایران گفت‌و‌گو کند.
به گزارش روز نو سفر علی لاریجانی که البته بیشتر او را در قامت سیاستمداری که دوره‌ای طولانی نیز ریاست مجلس را برعهده داشته، می‌شناسیم؛ اما در زمانی انجام شده که تهران به دنبال بازتعریف استراتژی‌های منطقه‌ای و بین‌المللی خود است و این نشان‌دهنده تمایل تهران به گسترش و تقویت محور‌های راهبردی با بازیگران کلیدی است.
حال علی لاریجانی، چهره‌ای شناخته شده و باسابقه در سیاست داخلی و خارجی ایران، پس از مدتی دوری نسبی از کانون اصلی قدرت، بار دیگر به عرصه سیاست خارجی بازگشته است. انتخاب او به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور برای سفر به مسکو، خود گویای اهمیت فوق‌العاده موضوعات مطرح شده و همچنین جایگاه ویژه او در میان تصمیم‌گیرندگان کلان کشور است.
لاریجانی، اما دیپلماتی قدیمی است که به دلیل دانش عمیق سیاسی، تجربه گسترده و توان دیپلماتیک بالای خود، می‌تواند نقش کلیدی در پیوند زدن سیاست داخلی و خارجی ایران ایفا کند. بازگشت او به مرکز تصمیم‌گیری‌ها در شرایط حساس فعلی، می‌تواند نشانه‌ای از تلاش حاکمیت برای بازگشت به سیاست‌های متوازن و محاسبه‌گرانه‌تر باشد.
ابعاد سیاسی و زمانی سفر یک سفر پرحاشیه.
اما سفر علی لاریجانی به مسکو و دیدار مستقیمش با پوتین این بار در دوره‌ای بسیار حساس انجام شده، زمانی که سایه سنگین جنگ اخیر هنوز بر تحولات منطقه‌ای سنگینی می‌کند و آتش‌بس میان ایران و اسرائیل همچنان شکننده است.
گویا همین وضعیت شکننده امنیتی، به ویژه در مرز‌های ایران و همسایگان شمالی‌اش نیز به تهران نیاز فوری به حمایت و هماهنگی با متحدان استراتژیک را گوشزد می‌کند.
همزمان با این تحولات، مذاکرات هسته‌ای احتمالا در راستای توقف فعال شدن مکانیسم ماشه که قرار است جمعه آینده در استانبول بین ایران و تروئیکای اروپایی برگزار شود، اهمیت مضاعفی به سفر لاریجانی به مسکو داده است. چنانکه شاید تهران قصد دارد با این گام دیپلماتیک، پیام روشنی به طرف‌های غربی و منطقه‌ای بفرستد که همچنان در پی تقویت محور‌های خود و داشتن پشتوانه‌های قوی‌تر در عرصه بین‌المللی است.
واقعیت‌ها و چالش‌های راهبردی روابط ایران و روسیه
روسیه از دیرباز یک بازیگر مهم منطقه‌ای و از متحدان راهبردی ایران در عرصه جهانی بوده است. این کشور در برابر فشار‌های غربی علیه ایران نیز مواضع مشخص داشته است. از نگاه تهران، تقویت این رابطه می‌تواند به مثابه تضمینی برای حفظ منافع ملی در برابر تحریم‌ها و فشار‌های خارجی باشد.
با این حال، این روابط پیچیده و چندبعدی، با چالش‌ها و محدودیت‌هایی همراه بوده و روسیه نیز منافع و اولویت‌های خاص خود را دارد که گاه به ویژه در بزنگاه‌ها در تضاد با اهداف ایران قرار می‌گیرد.
به همین دلیل نیز شاید تهران نیازمند آن است که با دقت و هوشیاری راهبرد خود را در این رابطه پیش ببرد و از هرگونه وابستگی یک‌جانبه و آسیب‌زا به روسیه پرهیز کند.
گمانه‌زنی‌ها درباره نقش لاریجانی درتحولات احتمالی
در بررسی اهمیت این سفر، اما جدای از مسائل دیپلماتیک باید به تحلیل جایگاه سیاسی لاریجانی نیز توجه داشت.
با توجه به پیشینه سیاسی و تجارب انتخاباتی اخیر علی لاریجانی و همچنین جایگاه فعلی مشاور رهبری؛ دیدار با پوتین نکته قابل توجهی است. کما اینکه اسماعیل بقایی، سخنگوی وزارت خارجه نیز درباره سفر او به مسکو گفت: «آقای لاریجانی به عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهور حامل پیام ایران در خصوص تحولات اخیر بودند. دیدار خوبی با رئیس‌جمهور روسیه داشتند که درباره طیف متنوعی از موضوعات بحث شد. این امر متعارف است که کشور‌ها به فراخور تحولات فرستاده‌هایی را ارسال کنند.»
بازگشت علی لاریجانی به عرصه سیاست خارجی و مأموریت ویژه او (فرستاده شخص رئیس‌جمهور) در سفر به مسکو، موجب شکل‌گیری گمانه‌زنی‌هایی شده که فراتر از یک دیدار رسمی است.
در همین راستا، برخی تحلیل‌گران معتقدند که لاریجانی به عنوان یک دیپلمات کارکشته، ممکن است نقش کلیدی در هماهنگی‌های منطقه‌ای میان تهران، مسکو و دیگر بازیگران تأثیرگذار را ایفا کند.
برخی منابع نیز از احتمال همکاری‌های نظامی و امنیتی عمیق‌تر میان ایران و روسیه خبر می‌دهند که می‌تواند شامل انتقال تکنولوژی‌های پیشرفته و افزایش همکاری‌های مشترک در زمینه مقابله با تهدیدات منطقه‌ای باشد. همچنین گمانه‌هایی مطرح است مبنی بر این که روسیه در مذاکرات هسته‌ای، در نقش حمایتی و میانجی‌گر ظاهر شود و تلاش کند فشار‌های غرب را کاهش دهد.
از سوی دیگر بازگشت لاریجانی به صحنه سیاسی کشور می‌تواند نشانه‌ای از تلاش جناح‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب در درون نظام برای بازیابی نقش‌های کلیدی و ایجاد توازن بیشتر در سیاست‌های کلی کشور باشد. این حرکت ممکن است پاسخ به نیاز به دیپلماسی فعال‌تر و ایجاد فضایی برای تعامل داخلی و خارجی در شرایط پیچیده کنونی باشد.
بازگشت لاریجانی به صحنه سیاسی کشور می‌تواند نشانه‌ای از تلاش جناح‌های میانه‌رو و اصلاح‌طلب در درون نظام برای بازیابی نقش‌های کلیدی و ایجاد توازن بیشتر در سیاست‌های کلی کشور باشد. این حرکت ممکن است پاسخ به نیاز به دیپلماسی فعال‌تر و ایجاد فضایی برای تعامل داخلی و خارجی در شرایط پیچیده کنونی باشد
واکنش‌های احتمالی بازیگران منطقه‌ای و غربی
در سطح منطقه‌ای، اما سفر علی لاریجانی به مسکو و تقویت روابط تهران-مسکو، می‌تواند واکنش‌های متنوعی را در میان کشور‌های حوزه خلیج فارس و شرق مدیترانه به دنبال داشته باشد. کشور‌های عربی حوزه خلیج فارس که همواره نگران افزایش نفوذ ایران در منطقه هستند، این اقدام را به عنوان نشانه‌ای از تقویت محور تهران-مسکو تعبیر خواهند کرد و ممکن است با افزایش هوشیاری و تشدید تلاش‌ها برای مقابله با نفوذ ایران واکنش نشان دهند.
عربستان سعودی، امارات و بحرین احتمالاً به دنبال تقویت روابط خود با آمریکا و اروپا خواهند بود تا تعادل قوا را حفظ کنند و حتی احتمال دارد برخی کشور‌های منطقه تلاش کنند که بعد از این دیدار سیاست فشار بیشتر بر ایران را در مجامع بین‌المللی مطرح کنند.
واکنش بازیگران غربی به سفر جنجالی
در طرف دیگر ماجرا غرب، به ویژه ایالات متحده و کشور‌های اروپایی حاضر در مذاکرات هسته‌ای، نیز به دقت این سفر و پیام‌های آن را رصد می‌کنند.
آمریکا احتمالا این سفر را نشانه‌ای از تلاش ایران برای یافتن اهرم‌های چانه‌زنی جدید در مذاکرات تفسیر می‌کند و در پاسخ ممکن است کاملا در یک مسیر دوگانه قرار بگیرد، یعنی در واکنش ممکن است بر سیاست تحریمی خود پافشاری بیشتری داشته باشد و یا در یک روند کاملا متفاوت منتظر پیغام‌ها و نشانه‌های تازه بعد از این سفر برای فصل تازه‌ای از گفت‌و‌گو‌ها باشد.
سفر علی لاریجانی به مسکو، در این برهه حساس تاریخی و سیاسی، بیش از یک سفر دیپلماتیک ساده است و نمادی از تحرک جدید ایران در سیاست خارجی، تلاش برای بازسازی و تقویت محور‌های استراتژیک با بازیگران جهانی و همزمان نشان‌دهنده بازگشت یک سیاستمدار باتجربه و تأثیرگذار به کانون قدرت است. در آستانه مذاکرات استانبول، این سفر می‌تواند پیام‌های راهبردی و بلندمدتی را به طرف‌های مختلف ارسال می‌کند.
اما اروپایی‌ها که تمایل دارند مذاکرات هسته‌ای به نتیجه برسد، شاید به دنبال استفاده از کانال‌های دیپلماتیک برای کاهش تنش‌ها و جلوگیری از گسترش نفوذ روسیه در منطقه باشند و اساسا از این دیدار چندان خشنود نباشند. اروپایی‌ها از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، قدرت گرفتن روسیه را بیش‌از‌پیش برنمی‌تابند. چنان که هرگونه همکاری نظامی و امنیتی عمیق‌تر میان تهران و مسکو می‌تواند به مثابه سیگنالی منفی برای آنها تلقی شود و مذاکرات را پیچیده‌تر سازد.
در هر حال سفر علی لاریجانی به مسکو در این مقطع حساس‌تر از همیشه، نه تنها از اهمیت داخلی و منطقه‌ای برخوردار است، بلکه ابعاد بین‌المللی گسترده‌ای نیز دارد که پیامد‌های آن در آینده نزدیک آشکار خواهد شد. واکنش بازیگران مختلف و نوع همکاری‌های تهران و مسکو در هفته‌ها و ماه‌های آینده، نقش تعیین‌کننده‌ای در شکل‌دهی به روند مذاکرات هسته‌ای، امنیت منطقه و سیاست خارجی ایران خواهد داشت.
سناریو‌های پیش روی ایران پس از دیدار لاریجانی و پوتین
در این میان، اما حتی با فرض رصد این دیدار توسط طرف‌های غربی و کشور‌های منطقه، می‌توان سناریو‌های متفاوتی را پیش‌بینی کرد. از جمله این سناریو‌ها می‌تواند تقویت محور تهران-مسکو و افزایش نفوذ منطقه‌ای هر دو این کشور‌ها باشد.
در این سناریو، سفر لاریجانی نقطه آغاز فاز جدیدی از همکاری‌های راهبردی میان ایران و روسیه است که شامل همکاری‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی گسترده‌تر می‌شود. این امر می‌تواند موجب افزایش نفوذ ایران در منطقه و به ویژه در سوریه، عراق و لبنان شود و محور مقاومت را تقویت کند. در این حالت، تقابل منطقه‌ای و بین‌المللی تشدید شده و فضای مذاکرات هسته‌ای و منطقه‌ای پیچیده‌تر می‌شود.
اما براساس سناریوی دوم، این سفر می‌تواند منجر به تعادل و میانه‌روی در سیاست خارجی ایران شود که به نظر سناریوی محتمل‌تر نیز همین است. به نظر می‌رسد ایران تلاش خواهد کرد از این سفر به عنوان اهرم فشار دیپلماتیک برای دستیابی به امتیازات بهتر در مذاکرات هسته‌ای در برابر تروئیکای اروپایی استفاده کند. در این سناریو تهران تلاش می‌کند با حفظ رابطه با روسیه، توازن و انعطاف‌پذیری در سیاست خارجی خود ایجاد کند و از طریق دیپلماسی فعال، به کاهش تنش‌ها و یافتن راه‌حل‌های سیاسی دست یابد. در این حالت، بازگشت لاریجانی می‌تواند نشانه‌ای از تمایل به تعامل سازنده‌تر باشد.
سناریوی سوم، اما شاید بدبینانه‌ترین حالت را توصیف کند و آن نیز بروز تنش‌های بیشتر و پیچیده‌تر است. اگر همکاری ایران و روسیه به ویژه در حوزه نظامی توسعه یابد و واکنش بازیگران غربی و منطقه‌ای شدید باشد، ممکن است به افزایش تنش‌های منطقه‌ای و تشدید بحران‌ها منجر شود. این سناریو خطر تشدید درگیری‌های نیابتی و افزایش ناامنی در منطقه را به دنبال دارد که می‌تواند مذاکرات هسته‌ای و ثبات منطقه را به شدت تحت‌تأثیر قرار دهد.
سفر علی لاریجانی به مسکو، در این برهه حساس تاریخی و سیاسی، بیش از یک سفر دیپلماتیک ساده است. این اقدام، نمادی از تحرک جدید ایران در سیاست خارجی، تلاش برای بازسازی و تقویت محور‌های استراتژیک با بازیگران کلیدی جهانی و همزمان نشان‌دهنده بازگشت یک سیاستمدار باتجربه و تأثیرگذار به کانون قدرت است. در آستانه مذاکرات استانبول، این سفر می‌تواند به عنوان نقطه عطفی در تعاملات منطقه‌ای و بین‌المللی ایران تلقی شود که پیام‌های راهبردی و بلندمدتی را به طرف‌های مختلف ارسال می‌کند.
