هشدار درباره پروژه زباله‌سوز ۶ هزار تنی
روزنو :پسماند‌های شهری در ایران به‌دلیل رطوبت بالا و ترکیب آلی زیاد، ارزش حرارتی مناسبی برای سوزاندن ندارند و این موضوع باعث کاهش کارایی و افزایش هزینه بهره‌برداری می‌شود.
«وضعیت بحرانی است» این جمله را هم مدیرکل حوزه معاونت خدمات شهری و مدیر پروژه پسماندسوز نوین کلانشهر تهران می‌گوید و هم معاون پردازش و دفع سازمان مدیریت پسماند شهرداری تهران.
به گزارش روز نو آنها می‌گویند زمان کمی برای مدیریت وضعیت آرادکوه باقی مانده و ورودی روزانه شش هزار و ۸۰۰ تن زباله و دفن بیش از ۶۰ درصد زباله‌ها در این نقطه کار را به جایی رسانده که دیگر زمینی برای دفن باقی نمانده است. این بحران در کارگروه ملی پسماند که یک ماه قبل با موضوع بررسی وضعیت مدیریت پسماند در مجتمع «آرادکوه» تهران برگزار شد، هم مطرح شد.
هرچند شهردار تهران در این جلسه حضور نداشت، اما صحبت از خرید زباله‌سوز شش‌هزارتنی یک‌بار دیگر به میان آمد که با مخالفت‌های سازمان حفاظت محیط‌زیست، وزارت بهداشت و مجلس روبه‌رو شد. حالا «محمدمهدی عزیزی»، مدیر پروژه پسماندسوز نوین، و «حسین حیدریان»، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداری تهران، به «پیام ما» می‌گویند این تکنولوژی جدید که قرار است از چین وارد شود، با مخلوط‌سوزی تنها راهی است که می‌تواند آرادکوه را از شر تصاحب زمین بیشتر و آلودگی نجات دهد. این درحالی‌است که تاکنون زباله‌سوز‌های ۲۰۰ تا ۶۰۰ تنی در شهرهایی، چون تهران و نوشهر و زباله‌سوزی که در رشت و ساری بعد از سال‌ها به بهره‌برداری نرسیده، نگاه‌ها به این تکنولوژی را با تردید همراه کرده است. آنها می‌گویند «مهمترین در بسته‌ای که با آن روبه‌رویند عدم شناخت است» و امیدوارند با ورود این تکنولوژی و بهره‌برداری از آن، تا سه سال آینده وضعیت از حالت بحران خارج شود.
پنجاه‌وپنجمین جلسه کارگروه ملی پسماند با موضوع آرادکوه، طولانی بود و پرمناقشه. از مسئولان وزارت بهداشت تا سازمان حفاظت محیط‌زیست در آن حضور داشتند و برخی نگران و مخالف راه‌اندازی زباله‌سوز شش هزار تنی. «محسن فرهادی»، معاون فنی مرکز سلامت محیط و کار وزارت بهداشت در این زمینه گفت با اصل فناوری مخالفتی ندارند، اما مدل‌های فعلی زباله‌سوز در کشور ایمن و استاندارد نیستند. او به حوادث و مصدومیت‌های ناشی از زباله‌سوز‌های کوچک‌تر اشاره کرد و هشدار داد ایمنی اولیه در پروژه‌های فعلی رعایت نشده است.
«صدیقه ترابی»، معاون محیط‌زیست انسانی سازمان حفاظت محیط‌زیست، نیز یادآور شد طبق «طرح جامع مدیریت پسماند ۱۴۰۲»، حداکثر ظرفیت زباله‌سوزی تهران سه هزار و ۲۰۰ تن تعیین شده، اما طرح جدید برای شش هزار تن برنامه‌ریزی شده که مغایر با سند مصوب است.
او تأکید کرد: «عملاً از برنامه ملی تخطی کرده‌ایم.» منتقد بعدی «محمدجعفر قائم‌پناه»، معاون اجرایی رئیس‌جمهور بود که خواستار تصمیم‌گیری مبتنی‌بر مستندات علمی شد و پیشنهاد داد به‌جای اجرای پروژه‌ای بزرگ و پرریسک، ابتدا یک زباله‌سوز ۵۰ تُنی به‌صورت پایلوت اجرا و نتایج آن بررسی شود.
«سوده نجفی»، عضو شورای شهر تهران، از غیبت شهردار تهران در جلسه انتقاد کرد و گفت شورا باید در تصمیمات کلان مدیریت پسماند نقش داشته باشد. او یادآور شد که طرح جامع، سقف سه هزار و ۲۰۰ تُن را مشخص کرده، اما شهرداری بدون هماهنگی شورا برای شش هزار تُن تفاهمنامه امضا کرده است.
ماجرا، اما از نگاه محمدمهدی عزیزی، مدیر پروژه پسماندسوز نوین، و حسین حیدریان، معاون پردازش و دفع سازمان پسماند شهرداری تهران، متفاوت است. آنها می‌گویند در این جلسه و جلسات دیگر صحبت‌ها و نقد‌ها را شنیده‌اند و سال‌های گذشته بار‌ها برای پیدا کردن راه‌حل تلاش کرده‌اند و حالا با چندین سفر به چین و دیدن وضعیت زباله‌سوز‌های بزرگ‌مقیاس آنجا می‌گویند راهی جز استفاده از این روش برای حل بحران زباله نیست.
عزیزی در ابتدای صحبت تلاش‌های انجام‌شده در گذشته را مرور کرد و از چندین سفرش به کرمانشاه و دیدن فعالیت‌های «هایده شیرزادی» گفت؛ زنی که سال‌هاست برای حل مسئله پسماند در شهرش تلاش می‌کند. «دپوی بزرگی از کمپوست داشتند که متأسفانه نتوانسته بودند آن را بفروشند و هیچ نهادی با ایشان همراهی نمی‌کرد. ما چهار دهه است که سیاست کمپوست را داریم، اما چرا وزارت جهادکشاورزی با این سیاست همراهی نکرده؟ اگر شفاف بگوییم، نکته اینجاست که مواد داخل این کمپوست‌ها غنی نیست و در بوستان‌های شهرداری تهران که اجبار استفاده از کمپوست داشتیم، دیدیم همه ناراضی هستند؛ همه کلانشهر‌ها ناراضی بودند.»
او مسیر دیگر یعنی استفاده از هاضم -دستگاهی که پسماند‌های آلی مانند فضولات دامی و زباله‌های غذایی را در شرایط بی‌هوازی تجزیه کرده و از آنها انرژی پاک (بیوگاز) و کود آلی تولید می‌کند- را هم نام برد؛ تکنولوژی‌ای که دچار دعوای حقوقی شد و چندین سال است در آبعلی مورد بحث است و پرسید: «به‌غیر از هاضم و کمپوست راه استاندارد دیگر در زمینه مدیریت محیط‌زیستی پسماند چیست؟»
آنها پاسخ را در سفر‌های اخیر و دیدن تکنولوژی‌ها و کارخانه‌های مختلف یافتند و چین با وجود تحریم‌ها جزو تنها کشور‌هایی بود که می‌توانستند از آن تکنولوژی بخرند. «این کشور با یک میلیارد جمعیت توانسته با مخلوط‌سوزی و تکنولوژی نوین مسئله پسماندش را حل کند. آنها هم مانند ایران هشت تا ۱۰ درصد پسماندشان در مبدأ تفکیک می‌شود. نوع پسماند آنها مانند پسماند ماست و این روش در چندین استان آن کشور نتیجه داده. آنها در قلب کارخانه زباله‌سوزی کافه داشتند و از ما پذیرایی کردند. این یعنی نبود آلودگی، بو و اثرات جانبی.»
کوه زباله و ناترازی نیرو‌های انسانی
از شش هزار و ۸۰۰ تن زباله‌ای که روزانه راهی آرادکوه می‌شود، بیش از ۶۰ درصد آن دفن می‌شود. زمینی که بیش از چهار دهه دهانش برای زباله‌ها گشاده بوده، حالا دیگر گنجایش ندارد و شنیدن بوی آرادکوه در فرودگاه امام‌خمینی و شهر تهران اتفاق جدیدی نیست. زباله‌سوز ۲۰۰ تنی آرادکوه، تکنولوژی‌ای قدیمی دارد و گنجایش اندک. به همین دلیل، در سال‌های گذشته بار‌ها صحبت از خرید زباله‌سوز دو و سه هزار تنی به میان آمد و درنهایت صحبت از شش هزار تنی شد.
هرچند سازمان حفاظت محیط‌زیست و بخش ارزیابی خواسته سوزاندن هزار تن مورد بررسی و ارزیابی قرار گیرد، اما مسئولان شهرداری معتقدند زمان برای ساخت زباله‌سوز کوچک‌تر کم است. حیدریان که سال‌ها بالا و پایین آرادکوه را دیده و مشکلاتش را از نزدیک می‌شناسد، معتقد است دیگر زمانی برای ازدست‌دادن وجود ندارد؛ زمینی برای دفن نیست و نمی‌توان زمین‌های اطراف را تصاحب کرد و به حریم شهر قم وارد شد. «اگر بخواهیم با زباله‌سوز‌های کوچک‌تر کار کنیم، ریسک زمان داریم. ما در آرادکوه کمتر از ۱۰ سال زمان داریم تا دفن زباله را به صفر برسانیم. در غیر این‌صورت، باید جای جدیدی بسازیم و اگر برای هزار تن زباله‌سوز را به بهره‌برداری برسانیم، حداقل ۱۲ سال وقت نیاز است. بنابراین، مجبوریم به‌سمت شش هزار تن برویم. علاوه‌براین، ریسک هزینه داریم؛ هرچه تکنولوژی مورد مصرف بزرگتر باشد، هزینه‌ها در واحد زباله‌سوزی کاهش می‌یابد. همچنین، ریسک تحریم و افزایش تورم و قیمت هم وجود دارد.»
همه این دلایل باعث شد جلسات متعددی با سازمان حفاظت محیط‌زیست برگزار کنند. عزیزی می‌گوید دفتر ارزیابی سازمان آنها را به پژوهشکده محیط‌زیست ارجاع داد و آنها طرح را برای اساتید دانشگاهی که آنجا حضور داشتند، توضیح دادند. «نماینده شرکت سازنده را با خودمان به این جلسه بردیم و اعضای پژوهشکده گفتند با موقعیت مکانی موافقند، اما برای هر لاین هزار تنی مجوز بگیرید و مصارف آب و آلاینده مورد بررسی قرار گیرد.»
حالا عزیزی می‌گوید شرکت سازنده تعهد داده به‌مدت ۲۰ سال بهره‌برداری را برعهده بگیرد؛ یعنی نیروی متخصص برای آموزش نیروی داخلی بیاورد، تعهد تعمیر و تعویض قطعات را بدهد و در حدود ۱۴۲ مگابایت برق تولید کند. «همه اینها درحالی‌است که برای سوزاندن شش هزار تن زباله تنها ۴۰۰ مترمکعب آب مصرف می‌کند. این میزان بسیار خوب است و همین میزان هم از تصفیه‌خانه کهریزک به آنجا خواهد آمد. به‌این‌ترتیب، در شرایط فعلی که راهی جز سوزاندن کل زباله نداریم، با این تکنولوژی هم بازگشت سرمایه خواهیم داشت، هم تولید برق و هم آلایندگی ندارد.»
وضعیت زباله‌سوز‌ها دهه‌ها نابسامان است
زباله‌سوز ۲۰۰ تنی آرادکوه در یک‌دهه‌ای که کار می‌کند، بار‌ها با مشکل خرابی در سیستم احتراق و فیلتراسیون دود روبه‌رو بود و در سال‌های ۱۴۰۲ و ۱۴۰۳ گفته شد کار نمی‌کند و زباله‌ها دفن می‌شوند. مشکل تأمین قطعات هم از دیگر مشکلات این تکنولوژی بود. در نوشهر، از چند سال قبل که زباله‌سوزش افتتاح شد، پروژه با مشکل جدی «نفوذ شیرابه» روبه‌رو بود و گاز‌های ناشی از آن هوا را آلوده می‌کرد. در ساری و رشت بعد از یک دهه هنوز زباله‌سوز‌ها به بهره‌برداری نرسیده‌اند. وضعیت زباله‌سوز‌ها دهه‌ها نابسامان بوده است، با توانایی اندک. حالا یکی از دلایلی که نگاه‌ها به‌سمت این تکنولوژی منفی است، بی‌اثر بودن پروژه‌های گذشته است.
عزیزی می‌گوید پروژه‌های قبلی ترکیبی از تکنولوژی چین و قطعات اروپایی و ایرانی بودند و تکنولوژی به‌کار رفته در آنها مناسب نبود، اما در حال حاضر از تکنولوژی‌ای صحبت می‌شود که ۲۵۶ نمونه از آن در چین در حال کار است و می‌توان به‌صورت آنلاین فعالیت آنها را رصد کرد. «در خرید تکنولوژی‌های گذشته دقت کافی انجام نگرفت. اگر یک‌بار، یک زباله‌سوز به‌درستی وارد شود و به‌درستی وارد سیکل فعالیت شود، همه نتیجه‌اش را می‌بینند و می‌توان برای شهر‌های دیگر هم از آن استفاده کرد.»
حیدریان گفته‌های عزیزی را تکمیل می‌کند و ادامه می‌دهد «زباله‌سوز نوشهر و تهران هم توسط یک شرکت چینی وارد شدند، اما روش کار آنها سوختن دومرحله‌ای بود. اما پسماند شمال براساس مطالعات جایکا که بر روی ارزش حرارتی‌اش انجام گرفت، در حدی نبود که بتواند دمای کوره را به ۸۵۰ درجه برساند. قبل از ورود به کوره رطوبت‌گیر گذاشتند، اما باز هم نشد.»
به‌گفته او، با وجود همه ضعف‌ها، زباله‌سوز تهران بهتر جواب داد؛ چون ارزش حرارتی‌اش بالاتر بود «اگر وزارت کشور و سازمان حفاظت محیط‌زیست مطالعات بیشتری می‌کردند، حتماً در انتخاب تکنولوژی دقت بیشتری می‌شد. در حال حاضر قرار است ۵۰۰ میلیون دلار برای زباله‌سوز شش هزار تنی هزینه شود، ۷۰ درصد این تکنولوژی از خارج می‌آید و ۳۰ درصد در داخل ساخته می‌شود و سه سال زمان می‌برد تا به بهره‌برداری برسد. اگر به نتیجه برسد، اتفاق بسیار مهمی است.»
حیدریان در ادامه تأکید می‌کند باید در شرایط فعلی فکری به حال ورودی داشته باشیم؛ با وجود زباله‌سوز شش هزار تنی هم همچنان حدود ۸۰۰ تن زباله دفن خواهد شد. «اگر تا سه سال آینده این زباله‌سوز وارد کار شود، ورودی زباله مدیریت می‌شود و در سال‌های بعد می‌توان کار را توسعه داد و زباله‌های مانده در لندفیل را از خاک جدا و زمین را آزاد کرد؛ کاری که در حال حاضر در چین اتفاق افتاده است.»
او به توده گاز متان بر فراز آرادکوه هم اشاره می‌کند؛ ابری که ناسا تصویری از آن را سه سال قبل منتشر کرد و بسیاری را ترساند. حالا حیدریان می‌گوید مطالعه‌ای در دانشگاه علوم‌پزشکی دانشگاه تهران انجام گرفت و آنها دیدند ابر متان حتی بیشتر از گزارش منتشرشده توسط ناساست. «این ابر اثرات محلی و جهانی دارد و ما باید این وضعیت را کنترل کنیم.»
وضعیت احداث زباله‌سوز‌ها در کشور و مشکلات پیش رو
آخرین گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی درباره زباله‌سوز‌ها با عنوان «وضعیت احداث زباله‌سوز‌ها در کشور و مشکلات پیش رو» که سال گذشته منتشر شد، اجرای پروژه‌های زباله‌سوز در ایران را بدون اصلاح کیفیت پسماند، تقویت زیرساخت‌های نظارتی و اطمینان از صرفه اقتصادی، عامل آسیب‌های محیط‌زیستی و مالی گسترده عنوان کرد و ضمن بررسی عملکرد واحد‌های زباله‌سوز فعال و در دست احداث کشور اعلام کرد فناوری زباله‌سوزی در شرایط فعلی کشور «بدون اصلاح نظام مدیریت پسماند» توجیه‌پذیر نیست.
در بخشی از این گزارش آمده: «پسماند‌های شهری در ایران به‌دلیل رطوبت بالا و ترکیب آلی زیاد، ارزش حرارتی مناسبی برای سوزاندن ندارند و این موضوع باعث کاهش کارایی و افزایش هزینه بهره‌برداری می‌شود.»
علاوه‌بر این گزارش، فراکسیون محیط‌زیست مجلس هم اماواگر‌هایی درباره این فناوری دارد؛ نمونه‌اش صحبت‌های «سمیه رفیعی»، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس، در جلسه ملی پسماند بود. او به مخاطرات ناشی از آلودگی زباله‌سوز‌ها اشاره و تأکید کرد علامت سؤال بزرگی مقابل زباله‌سوز شش هزار تنی قرار دارد. «باید توجه داشت گاز دی‌اکسین و فوران دوگازی بود که آمریکا در جنگ علیه ویتنام به‌عنوان سلاح کشتار جمعی استفاده کرد؛ این گاز بیشتر شبیه به سلاح کشتار جمعی است. دوستان شهرداری تلاش زیادی می‌کنند و دغدغه‌شان کمک به حل مشکلات است، اما مسئله اصلی شفافیت است. بار‌ها تأکید شده مهم‌تر از خود زباله‌سوز، تجهیزاتی است که برای کنترل خروجی‌های آن نصب می‌شود. آیا منطقی است آلودگی متراکمی را که هم‌اکنون در آرادکوه داریم، به سراسر تهران منتشر کنیم و بعد به فکر چاره باشیم؟»
حیدریان، اما می‌گوید بخش بزرگی از آنچه امروز با آن روبه‌رویند به‌دلیل درست نبودن تکنولوژی زباله‌سوز‌های گذشته و بخش دیگر از بی‌اطلاعی درباره فناوری جدید می‌آید. «یکی از نگرانی‌های خانم رفیعی در فراکسیون محیط‌زیست اندازه‌گیری دی‌اکسین و فوران بود. ما پکیج اندازه‌گیری دی‌اکسین و فوران را در این قرارداد خریداری کرده‌ایم که آن را به پژوهشکده محیط‌زیست واگذار می‌کنیم تا خودشان پایش کنند. این تکنولوژی اندازه‌گیری با این روش بالاخره وارد ایران می‌شود و این روش پایش بسیار دقیق است.»
او می‌گوید تمام مستندات و تحقیقات برای مجلس و مرکز پژوهش‌ها ارسال شده و الان زمانی است که همه با واقعیت موجود روبه‌رو شوند. «در کشور ما بیش از ۸۰ درصد زباله‌ها دفن می‌شوند، اما هنوز هم عده‌ای نمی‌خواهند با واقعیت روبه‌رو شوند. این دفن غیربهداشتی خطرناک‌ترین کاری است که می‌توان انجام داد. می‌گوییم روشی جدید پیشنهاد دهید، اما باز هم کمپوست پیشنهاد می‌شود که وزارت جهادکشاورزی هم برایش برنامه‌ای ندارد و آن را نمی‌خرد. این راهکار حل مسئله نیست.»
به‌گفته او، بسیاری از کشور‌های دنیا سال‌هاست از این روش مخلوط‌سوزی با استفاده از تکنولوژی جدید استفاده می‌کنند و توانسته‌اند بدون آلودگی مسئله زباله را حل کنند و این امر در یک مطالعه تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. «روسیه همین روش را دارد، در دبی همین کار انجام می‌شود و آلمان هم سال‌هاست همین کار را می‌کند. درواقع، در حال حاضر اتحادیه اروپا بالای ۴۰ درصد زباله را به روش مخلوط‌سوزی می‌سوزاند.
در ژاپن و چین ۷۰ درصد سوزانده می‌شود. این درحالی‌است که در ابتدا صد درصد را می‌سوزاندند و در کنارش روش‌هایی، چون فرهنگسازی و… استفاده می‌شد.» او به آمریکا هم اشاره می‌کند و می‌گوید ایالت‌هایی که زمین بیشتر دارند، دفن می‌کنند و مناطقی با زمین کمتر و باارزش‌تر، از روش سوزاندن استفاده می‌کنند. «این تکنولوژی از چند دهه قبل بوده، اما متأسفانه به‌درستی به کشور وارد نشده و از طرفی، کار سخت‌افزاری طرفدار نداشت. اما حالا هر ثانیه تأخیر معضل محیط‌زیست است و نباید زمان را از دست داد. ما در زمانی نیستیم که بخواهیم برای تصمیم‌گیری در استفاده از این تکنولوژی تعلل کنیم.»
