رانت صندوق‌های درآمد ثابت و بازی همیشگی فرابورس با سمت تقاضا!
روزنو :عرضه اولیه پتوسعه در حالی با مشارکت ۹۱۱ هزار کد حقیقی و ۸۰ صندوق سرمایه‌گذاری انجام شد که بار دیگر رد پای صندوق‌های درآمد ثابت در ایجاد عدم تعادل عرضه و تقاضا و بهره‌برداری از امتیازات ویژه دیده می‌شود؛ صندوق‌هایی که نه تنها سهم جدی از بازار سهام ندارند، بلکه برخی از آنها حتی ۱ درصد در پرتفو سهام هم ندارند، اما همچنان از مزایای ویژه عرضه اولیه برخوردار می‌شوند.
عرضه اولیه پتوسعه در حالی با مشارکت ۹۱۱ هزار کد حقیقی و ۸۰ صندوق سرمایه‌گذاری انجام شد که بار دیگر رد پای صندوق‌های درآمد ثابت در ایجاد عدم تعادل عرضه و تقاضا و بهره‌برداری از امتیازات ویژه دیده می‌شود؛ صندوق‌هایی که نه تنها سهم جدی از بازار سهام ندارند، بلکه برخی از آنها حتی ۱ درصد در پرتفو سهام هم ندارند، اما همچنان از مزایای ویژه عرضه اولیه برخوردار می‌شوند.
عرضه اولیه پتوسعه؛ ورود با مدل ترکیبی، اما با ایراد‌های تکراری
شرکت سرمایه‌گذاری و توسعه صنایع لاستیک با نماد پتوسعه، روز شنبه ۱۰ آبان ۱۴۰۴ با عرضه ۹ درصد از سهام خود وارد بازار دوم فرابورس شد. این عرضه به روش ترکیبی (حراج و قیمت ثابت) انجام شد و مطابق اعلام فرابورس:
۹۰ میلیون سهم ابتدا به روش حراج و فقط به سرمایه‌گذاران واجد شرایط اختصاص یافت و قیمت کشف‌شده ۸،۸۹۸ ریال بود.
در مرحله دوم، ۱۸۰ میلیون سهم با همین قیمت ثابت به عموم سرمایه‌گذاران عرضه شد.
در نتیجه، به هر کد حقیقی فقط ۲۱۰ سهم رسید؛ یعنی حدود ۱۸۶ هزار تومان. این یعنی باز هم همان داستان همیشگی: مشارکت سنگین، تخصیص قطره‌چکانی!
تناقض آشکار در قیمت‌گذاری؛ بوک‌بیلدینگ گران‌تر از ارزش‌گذاری!
یکی از نقد‌های جدی به عرضه اولیه پتوسعه، اختلاف بین قیمت کشف‌شده در بوک‌بیلدینگ و قیمت ارزش‌گذاری است:
قیمت نهایی کشف‌شده در مرحله حراج: ۸،۸۹۸ ریال
قیمت بر اساس گزارش ارزش‌گذاری: ۸،۷۴۳ ریال
به عبارت ساده‌تر، قیمت عرضه نه‌تنها بر اساس ارزش ذاتی سهم تعیین نشد، بلکه بالاتر از گزارش ارزش کارشناسی کشف شد. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که تقاضا به شکل مصنوعی سنگین می‌شود و سمت عرضه محدود نگه داشته می‌شود.
وقتی فرابورس سمت تقاضا را تقویت می‌کند، اما سمت عرضه را محدود نگه می‌دارد، نتیجه‌ای جز افزایش غیرمنطقی قیمت و تحمیل هزینه بالاتر به سهامداران خرد ندارد.
۳۴ درصد صندوق‌های خریدار، درآمد ثابت بودند؛ اما با چه حقی؟
از ۸۰ صندوقی که سهم مرحله اول را خریدند، ۲۷ صندوق درآمد ثابت بودند؛ یعنی بیش از یک‌سوم کل خریداران مرحله اول!
اما نکته شوک‌آور ماجرا این است که از این ۲۷ صندوق:
فقط ۷ صندوق بیش از ۵ درصد سهام در پرتفوی خود داشتند
۱۲ صندوق حتی ۱ درصد سهام نیز در پرتفوی نداشتند!
یعنی صندوق‌هایی که اساساً ماهیت «درآمد ثابت» دارند و تقریبا در بازار سهام فعال نیستند، همچنان از رانت عرضه اولیه بهره‌مند می‌شوند و سود بدون ریسک می‌گیرند؛ در حالی که سرمایه‌گذاران حقیقی تازه‌وارد، تنها تماشاگر این امتیاز ویژه هستند.
فهرست صندوق‌هایی درآمد ثابت حاضر در عرضه اولیه پتوسعه به همراه سهم سهام در صندوق ها:
صندوق‌های درآمدثابتی که در عرضه اولیه پتوسعه شرکت کردند:
۱. صندوق درآمدثابت شمیم تابان مهرگان ۰.۲۵٪
۲. صندوق درآمدثابت ارکیده ۱۴٪
۳. صندوق امین آشنا ایرانیان ۱۱.۴۵٪
۴. صندوق حکمت آشنا ایرانیان ۷.۵۸٪
۵. صندوق کامیاب آشنا ۰.۰۵٪
۶. صندوق درآمدثابت پایا ثروت پویا ۰.۵۵٪
۷. صندوق مشترک آسمان سهند ۰٪
۸. صندوق مشترک آسمان دامون ۰.۰۱٪
۹. صندوق فراز اندیشه نوین ۷.۶۵٪
۱۰. صندوق روند پایدار آبان ۰.۴٪
۱۱. صندوق سپید دماوند ۳.۳۵٪
۱۲. صندوق نوع دوم نیلی دماوند ۱.۱۶٪
۱۳. صندوق شکوه اوج دماوند ۰.۰۱٪
۱۴. صندوق ندای ماندگار دماوند ۰.۰۳٪
۱۵. صندوق هزاره سوم پاد ۳.۹۶٪
۱۶. صندوق درآمدثابت پاسارگاد ۱٪
۱۷. صندوق نهال سرمایه ایرانیان ۴.۳۴٪
۱۸. صندوق مشترک افق کارگزاری بانک خاورمیانه ۷.۶٪
۱۹. صندوق خاتم ایساتیس پویا ۰٪
۲۰. صندوق سرآمد بازار ۰.۵۵٪
۲۱. صندوق سرمایه گذاری بانک گردشگری ۶.۹۳٪
۲۲. صندوق با درآمدثابت کارآمد ۳.۴۷٪
۲۳. صندوق امین یکم فردا ۳.۴۱٪
۲۴. صندوق گنجینه یکم آوید ۰.۲۶٪
۲۵. صندوق آرمان آتی کوثر ۰.۳۲٪
۲۶. صندوق نوع دوم افق آتی ۰٪
۲۷. صندوق ارمغان ایرانیان ۱۲.۵۶٪
ریشه مشکل کجاست؟ فرابورس و سیاست همیشگی «فشار تقاضا – عدم‌افزایش عرضه»
پیش از ورود صندوق‌های درآمد ثابت، سهمیه عرضه اولیه‌ها برای حدود ۸۰ صندوق سهامی در نظر گرفته می‌شد. حالا با اضافه شدن حدود ۱۵۰ صندوق درآمد ثابت، تعداد متقاضیان به حدود ۳۳۰ صندوق رسیده، اما فرابورس همچنان سهمیه صندوق‌ها را افزایش نمی‌دهد.
✅ سمت تقاضا ۴ برابر شده
❌ سمت عرضه ثابت مانده
نتیجه؟
✔️ رقابت بیشتر برای کشف قیمت بالاتر
✔️ رشد غیرواقعی قیمت و ارزش‌گذاری
✔️ تخصیص ناچیز برای حقیقی‌ها
✔️ سود تضمین‌شده برای صندوق‌هایی که نباید در این بازی باشند
چرا باید صندوق درآمد ثابت بدون ریسک در عرضه اولیه شرکت کند؟
پرسش اساسی منتقدان این است:
«وقتی یک صندوق درآمد ثابت طبق امیدنامه فقط درصد بسیار کمی از دارایی خود را حق دارد وارد بورس کند، چرا باید در عرضه اولیه سهام – آن هم در مرحله حراج – شرکت کند و سود بدون ریسک دریافت کند؟»
پیشنهاد فعالان بازار روشن است:
حداقل شرط حضور صندوق‌های درآمد ثابت در عرضه اولیه: داشتن حداقل ۱۰٪ سهام در پرتفوی
تا زمانی که چنین شرطی اعمال نشود، این چرخه رانت تکرار خواهد شد.
نقد اصلی: عرضه‌های اولیه به جای حمایت از سرمایه‌گذاران خرد، به رانت سازمان‌یافته تبدیل شده‌اند
عرضه اولیه از ابتدا برای گسترش سهامداری، جذب سرمایه جدید و مردمی‌سازی بازار سرمایه طراحی شد، اما حالا:
صندوق‌ها در مرحله کشف قیمت سهام را بالا می‌برند
حقیقی‌ها در مرحله دوم مجبور به خرید بالاتر می‌شوند
صندوق‌های درآمد ثابت سود می‌گیرند بدون پذیرفتن ریسک بازار
فرابورس در برابر درخواست افزایش سهمیه یا اصلاح قوانین مقاومت می‌کند
در نتیجه عرضه اولیه از «فرصت سرمایه‌گذاری» به «مکانیزم سود تضمینی برای بازیگران خاص» تبدیل شده است.
جمع‌بندی
✔️ عرضه اولیه پتوسعه یک بار دیگر نشان داد که مساله اصلی نه قیمت، نه روش ترکیبی، نه مشارکت مردمی، بلکه ضعف قانون‌گذاری در تخصیص سهم صندوق‌هاست.
✔️ تا زمانی که «سمت عرضه» تقویت نشود، عرضه‌های اولیه همچنان به ضرر سهامداران خرد و به سود نهاد‌های بدون ریسک باقی خواهند ماند.
