توافق ایران و آژانس به زودی انجام خواهد شد؟

کاظم غریب‌آبادی -معاون امور حقوقی و بین المللی وزارت امور خارجه- با اشاره به رایزنی‌های معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در سفر به تهران اظهار کرد: «ماسیمو آپارو»، معاون مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پس از گفت‌و‌گو با هیات ایرانی مرکب از مدیر کل صلح و امنیت بین‌المللی وزارت امور خارجه و مشاور سازمان انرژی اتمی در خصوص نحوه تعامل آژانس و ایران در شرایط جدید، تهران را ترک کرد.

به گزارش روز نو این دیپلمات ارشد ادامه داد: مقرر شد با در نظرگرفتن بحث‌های صورت‌گرفته در جلسه امروز، رایزنی‌ها ادامه یابد.

بر اساس گزارش وزارت امور خارجه، غریب آبادی در این ارتباط افزود: هیات نمایندگی ایران در این رایزنی‌ها مراتب انتقاد و اعتراض شدید خود نسبت به عدم ایفای مسئولیت‌های آژانس در جریان حمله را ابراز کرد و مطالبات ایران را برای اصلاح فرآیند‌های نادرست حاکم بر آژانس در قبال موضوع هسته‌ای ایران را به اطلاع هیات اعزامی آژانس رساند.

روابط جمهوری اسلامی و آژانس پس از جنگ ۱۲ روزه ایران و اسرائیل در ماه ژوئن، که در اواخر آن تأسیسات کلیدی هسته‌ای ایران توسط آمریکا بمباران شد، به تیرگی گرایید. آژانس روز ۱۲ ژوئن، یک روز پیش از حملات اسرائیل به خاک ایران، اعلام کرده بود که تهران تعهدات خود در زمینه منع اشاعه سلاح‌های هسته‌ای را نقض کرده است. مجلس شورای اسلامی پس از آتش‌بس در جنگ اسرائیل و ایران، در یک مصوبه دوفوریتی تحت عنوان “قانون الزام دولت به تعلیق همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی”، همکاری جمهوری اسلامی با آژانس را محدود کرد.

این مصوبه به سرعت به قانونی الزام‌آور بدل شد و دولت جمهوری اسلامی را موظف کرد تا با تغییر شیوه همکاری با آژانس، درخواست‌های این نهاد از ایران را برای اجرا از سوی سازمان انرژی اتمی، از قبل به تأیید شورای عالی امنیت ملی ایران برساند. باید توجه داشت که در این مقطع زمانی، از منظر ژئوپلیتیک، منطقه خاورمیانه در شرایط حساسی قرار دارد. فشار‌های اقتصادی بر ایران و نیاز آمریکا به ثبات در بازار نفت، هر دو طرف را به سمت یافتن راه‌حلی سوق می‌دهد. تحلیلگران معتقدند که اگر آژانس بتواند نقش یک پل ارتباطی را ایفا کند و گزارش آتی به‌عنوان پایه‌ای برای اعتمادسازی پذیرفته شود، احتمال موفقیت مذاکرات افزایش می‌یابد. این سناریو به‌ویژه با توجه به اظهارات اخیر مقامات آمریکا، که از لزوم بازگشت به دیپلماسی سخن گفته‌اند، تقویت می‌شود. با این حال، اگر گزارش آژانس با انتقاد همراه شود یا ایران از همکاری خودداری کند، این احتمال به شدت کاهش خواهد یافت.

عامل زمان نیز نقش حیاتی دارد. با نزدیک شدن به پایان ضرب‌الاجل‌های تعیین‌شده توسط تروئیکای اروپایی برای فعال‌سازی مکانیسم ماشه، هر دو طرف تحت فشار قرار دارند. ایران ممکن است از این فرصت برای کسب امتیازات بیشتر استفاده کند، در حالی که آمریکا به دنبال حفظ اعتبار خود در برابر متحدانش است. میانجی‌گری کشور‌های بی‌طرف می‌تواند این فشار را تعدیل کند، اما موفقیت آن به میزان آمادگی دو طرف برای مصالحه بستگی دارد. اگر تیم آژانس بتواند تا اواسط سپتامبر گزارش خود را نهایی کند و ایران به تعهدات حداقلی بازگردد، احتمال برگزاری یک نشست مقدماتی در آنکارا یا دوحه قوت می‌گیرد.

با این حال، ریسک‌های موجود نباید نادیده گرفته شود. به‌عنوان مثال، هرگونه اقدام نظامی جدید از سوی اسرائیل می‌تواند کل فرآیند را متوقف کند. در مقابل، اگر ایران و آمریکا بتوانند از این فرصت استفاده کنند و با میانجی‌گری آژانس، یک چارچوب اولیه برای گفت‌و‌گو بسازند، این می‌تواند آغازگر یک فصل جدید در روابط دوجانبه باشد. در نهایت، همه چیز به نتیجه بازدید آتی کارشناسان آژانس و واکنش‌های بعدی بستگی دارد؛ لحظه‌ای که می‌تواند در‌های دیپلماسی را باز کند یا آنها را برای مدت‌ها ببندد.