آغاز اسنپ بک!
روزنو :با رأی منفی دوباره شورای امنیت به قطع‌نامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه مکانیسم ماشه در جلسه روز جمعه، عملا شمارش معکوس برای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران طی ساعات پیش‌رو آغاز و با مهر رسمی این نهاد بین‌المللی، برجام در هیاهو و غوغا‌سالاری غربی‌ها دفن شد؛ نکته‌ای که عباس عراقچی هم بر آن صحه گذاشت.
با رأی منفی دوباره شورای امنیت به قطع‌نامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه مکانیسم ماشه در جلسه روز جمعه، عملا شمارش معکوس برای بازگشت تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران طی ساعات پیش‌رو آغاز و با مهر رسمی این نهاد بین‌المللی، برجام در هیاهو و غوغا‌سالاری غربی‌ها دفن شد؛ نکته‌ای که عباس عراقچی هم بر آن صحه گذاشت. این تحولات نه‌تنها نقطه پایانی بر یکی از مهم‌ترین توافقات هسته‌ای جهان رقم زد، بلکه نشان داد معادلات سیاسی و امنیتی بین‌المللی تا چه اندازه پیچیده و بغرنج است. واکنش سریع تهران با فراخواندن سفرای خود از آلمان، فرانسه و انگلستان نیز بیانگر آغاز فصلی تازه در دیپلماسی هسته‌ای و سیاست خارجی ایران است؛ فصلی که در آن دیگر خبری از موازنه‌های پیشین نیست و همه بازیگران با واقعیاتی سخت‌تر و معادلاتی تنگ‌تر روبه‌رو خواهند بود.
به گزارش روز نو این مقطع بی‌تردید یکی از دشوارترین دوره‌های تاریخ دیپلماسی جمهوری اسلامی خواهد بود؛ چرا‌که تهران در شرایطی به استقبال بازگشت تحریم‌ها می‌رود که شکاف‌های عمیق میان قدرت‌های جهانی، جنگ اوکراین، بحران‌های خاورمیانه و چرخش‌های مداوم در سیاست ایالات متحده، فضای تنفس دیپلماتیک را به حداقل رسانده است. در‌عین‌حال، تجربه سال‌های گذشته نشان می‌دهد هرچند پرونده هسته‌ای ایران بار‌ها به بن‌بست رسیده، اما ظرفیت بازگشت به میز مذاکره همواره باقی مانده است. پرسش کلیدی این است که آیا تهران و طرف‌های مقابل می‌توانند در این فصل تازه از دیپلماسی، موازنه‌ای واقع‌بینانه برای عبور از بحران ایجاد کنند یا خیر؟
در نشست روز جمعه شورای امنیت چه گذشت؟
شورای امنیت سازمان ملل برای بررسی تمدید شش‌ماهه قطع‌نامه ۲۲۳۱ (مرتبط با برجام) که توسط روسیه و چین پیشنهاد شده بود، روز جمعه تشکیل جلسه داد، اما به دلیل مخالفت کشور‌های غربی، این پیشنهاد رد شد. دیمیتری پولیانسکی، نماینده روسیه، به‌صراحت تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) را به فشار بر ایران با ادعا‌های نادرست متهم کرد و رأی‌گیری را آخرین فرصت برای یافتن راه‌حل دیپلماتیک خواند. گنگ شوآنگ، نماینده چین نیز از نشانه‌های مثبت ایران برای مذاکره با آمریکا سخن گفت و بر فرصت باقی‌مانده برای دیپلماسی تأکید کرد. در مقابل، نیکولا دو ریویر، نماینده فرانسه، مدعی شد ایران از برداشتن گام‌های لازم برای جلوگیری از تحریم‌ها خودداری کرده است.
در رأی‌گیری، روسیه، چین، الجزایر و پاکستان به قطع‌نامه رأی مثبت، آمریکا، انگلیس، فرانسه، سیرالئون، اسلونی، دانمارک، یونان و سومالی رأی منفی و گویان و کره جنوبی رأی ممتنع دادند. نماینده چین نسبت به خطرات مواضع غرب برای صلح منطقه هشدار داد. به دنبال این رأی‌گیری و نتایج آن، باربارا وودوارد، نماینده انگلیس، رسما اعلام کرد تحریم‌ها از ۲۸ سپتامبر ۲۰۲۵ بازاعمال می‌شوند و ادعا کرد ایران بدون توجیه، اورانیوم با غنای بالا انباشت کرده است. البته پیش از آغاز نشست شورای امنیت، یوهان واده‌فول، وزیر خارجه آلمان، در گفت‌و‌گو با بلومبرگ خبر از بازگشت تحریم‌ها و شکست قطع‌نامه روسیه و چین داده و مدعی شده بود: «ما فرصت‌های زیادی برای رسیدن به یک راه‌حل از طریق گفت‌و‌گو‌های جدید ارائه دادیم، اما ایران از این فضا استفاده نکرد؛ بنابراین تحریم‌ها اعمال خواهد شد».
دوروتی شیا، نماینده آمریکا نیز در جریان جلسه روز جمعه شورای امنیت، ایران را به نقض تعهدات متهم و از فعال‌سازی مکانیسم ماشه حمایت کرد، اما گفت دیپلماسی همچنان ممکن است. نماینده دانمارک نیز با ادعای عدم همکاری ایران، رأی منفی خود را توجیه، اما بر لزوم دیپلماسی تأکید کرد. نماینده پاکستان از دیپلماسی و برجام به عنوان بهترین راه‌حل حمایت کرد و تحریم‌ها را عامل پیچیدگی و آسیب به مردم ایران دانست. نماینده الجزایر نیز دیپلماسی را تنها راه‌حل خواند و با اشاره به توافق اخیر ایران و آژانس (۹ سپتامبر)، از رد قطع‌نامه ابراز تأسف کرد و هشدار داد که نبود راه‌حل مسالمت‌آمیز، صلح منطقه‌ای و بین‌المللی را به خطر می‌اندازد. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، در این نشست حضور داشت و تأکید کرد کشور‌هایی که از قطع‌نامه حمایت کردند، در «سمت درست تاریخ» هستند. او خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام و همسویی غرب با اسرائیل را محکوم کرد و گفت ایران به دلیل نقض تعهدات غرب، ناچار به کاهش برخی تعهدات خود در چارچوب برجام شده است. عراقچی غرب را به خیانت به دیپلماسی متهم کرد. پولیانسکی در پایان، مسئولیت پیامد‌های رد قطع‌نامه را بر عهده کشور‌های مخالف دانست و فعال‌سازی مکانیسم ماشه را فاقد مشروعیت خواند. این نشست نشان‌دهنده شکاف عمیق بین طرف‌ها و ناکامی در حفظ دیپلماسی برای جلوگیری از بازگشت تحریم‌ها بود.
عراقچی: اسنپ‌بک نیز مانند حمله نظامی شکست خواهد خورد
عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران، پس از نشست شورای امنیت سازمان ملل در ۲۷ سپتامبر ۲۰۲۵، با حضور در نشست خبری و در واکنش به رد پیش‌نویس قطع‌نامه پیشنهادی روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه قطع‌نامه ۲۲۳۱ (مرتبط با برجام) اظهار کرد: «مکانیسم اسنپ‌بک، مانند حملات نظامی شکست خواهد خورد و تنها راه‌حل، دیپلماسی است». او تأکید کرد: «شورای امنیت تحت فشار آمریکا این پیش‌نویس را رد کرد و این دومین بار در یک هفته است که دیپلماسی مسدود می‌شود». عراقچی در سخنرانی خود در شورا، به پایبندی ۲۰ساله ایران به معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (ان‌پی‌تی) و شفافیت در برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز اشاره کرد. سکان‌دار سیاست خارجی کشورمان ادامه داد: «برجام در سال ۲۰۱۵ پس از مذاکرات فشرده به تأیید قطع‌نامه ۲۲۳۱ رسید و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در ۱۵ گزارش متوالی، پایبندی کامل ایران را تأیید کرد.
با‌این‌حال، خروج آمریکا از برجام در ۲۰۱۸ و بی‌عملی تروئیکای اروپایی (فرانسه، انگلیس و آلمان) ایران را وادار به اقدامات جبرانی مشروع کرد». دیپلمات ارشد ایرانی، «بحران کنونی را نتیجه مستقیم خروج آمریکا و ناکامی اروپا دانست و ادعا‌های غرب را همسو با رژیم اسرائیل، تنها دارنده سلاح هسته‌ای منطقه، خواند که خارج از ان‌پی‌تی عمل می‌کند». عراقچی با اشاره به ترور‌ها و حملات به تأسیسات هسته‌ای ایران، از‌جمله حمله‌ای در آستانه دور ششم مذاکرات با حمایت آمریکا، گفت: «این اقدامات از سوی اروپا محکوم نشد».
او افزود: «ایران با امضای یادداشت تفاهم با آژانس در ۹ سپتامبر ۲۰۲۵ در قاهره، حسن نیت نشان داد، اما پیشنهاد‌های سازنده‌اش در نیویورک نادیده گرفته شد». مسئول دیپلماسی کشور از روسیه و چین برای پیشنهاد تمدید قطع‌نامه ۲۲۳۱ تقدیر، اما تروئیکا و آمریکا را به تقابل به‌جای دیپلماسی متهم کرد. او اسنپ‌بک را غیرقانونی و بی‌اعتبار خواند و تصریح کرد: «محدودیت‌های قطع‌نامه ۲۲۳۱ در ۱۸ اکتبر ۲۰۲۵ منقضی می‌شود و هر تلاش برای احیای تحریم‌ها باطل است. او از رئیس شورای امنیت خواست این تصمیم را غیرقانونی اعلام کند و از دبیرکل سازمان ملل خواست از اجرای تحریم‌های منقضی‌شده خودداری کند». عراقچی هشدار داد: «این اقدامات به اعتبار سازمان ملل و مردم ایران آسیب می‌رساند و اعتماد به تعهدات بین‌المللی را تضعیف می‌کند».
در پاسخ به پرسشی درباره امکان دیپلماسی پس از اسنپ‌بک، عراقچی آن را غیرقانونی دانست و گفت: «این اقدام عزم ایران برای دفاع از حقوقش را تغییر نمی‌دهد، اما دیپلماسی را دشوارتر می‌کند». او به توافق اخیر با آژانس اشاره کرد که با اعمال تحریم‌ها به خطر می‌افتد. وزیر خارجه با انتقاد از تجربه مذاکرات با آمریکا یادآور شد: «پس از موفقیت برجام، خروج آمریکا و حملات در میانه مذاکرات، اعتماد به دیپلماسی را تضعیف کرده است». او تأکید کرد: «رهبر انقلاب مذاکره با آمریکا را بن‌بست دانسته‌اند، اما دیپلماسی هرگز نمی‌میرد، هرچند پیچیده‌تر خواهد شد». عراقچی درباره پیشنهاد‌های ایران نیز افزود: «این پیشنهادها قابل اجرا و برای حل مسئله بدون تنش طراحی شده بودند، اما از سوی غرب پذیرفته نشدند». او ابراز امیدواری کرد که «در ساعات باقی‌مانده فرصتی برای بازنگری وجود داشته باشد»، اما جزئیات را به زمان مناسب موکول کرد. سکان‌دار سیاست خارجی تأکید کرد: «ایران در برابر فشار تسلیم نمی‌شود و تنها به احترام پاسخ می‌دهد و مسئولیت تشدید تنش بر عهده ناقضان تعهدات بین‌المللی است».
دست رد تهران به پیشنهاد واشنگتن
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهوری اسلامی ایران، دیروز شنبه با بیان اینکه واشنگتن خواستار صرف‌نظرکردن ایران از کل غنی‌سازی اورانیوم در ازای تعلیق سه‌ماهه تحریم‌ها شده بود، این خواسته را «غیرقابل قبول» توصیف و آن را رد کرد. خبرگزاری فرانسه با انتشار این مطلب گزارش داد که پزشکیان پیش از ترک نیویورک به مقصد تهران در جمع خبرنگاران گفت که آمریکا می‌خواهد ما تمام غنی‌سازی اورانیوم خود را به آنها واگذار کنیم و آنها در ازای آن به ما سه ماه (معافیت تحریمی) بدهند. این به‌هیچ‌وجه قابل قبول نیست.
به گفته پزشکیان: «آنها چند ماه دیگر درخواست دیگری مطرح کرده و خواهند گفت که می‌خواهیم اسنپ‌بک را آغاز کنیم. اگر قرار باشد بین خواسته غیرمنطقی آنها و اسنپ‌بک یکی را انتخاب کنیم، آن اسنپ‌بک خواهد بود که با وجود آن نیز تمام مشکلات خود را حل خواهیم کرد». رئیس‌جمهور با بیان اینکه در صورت فعال‌شدن اسنپ‌بک تمهیدات لازم اندیشیده شده است، عنوان داشت که با توجه به ارتباطاتی که با همسایگان، کشور‌های بریکس و شانگهای داریم و همچنین مردم عزیز ایران که به کشور و تمامیت ارضی و عزت و سربلندی خود اعتقاد و باور دارند، از این وضعیت خارج خواهیم شد.
او درباره تصمیم ایران پس از فعال‌شدن مکانیسم ماشه هم گفت: «در ضمن اینکه جلسات را برگزار کردیم، تیم سیاست خارجی ما و دکتر عراقچی با نمایندگان کشور‌های مختلف از اروپا گرفته تا کشور‌های اسلامی جلسات متعددی برگزار کردند و در نهایت این‌گونه نیست که آسمان به زمین بیاید و ما تسلیم شویم». رئیس‌جمهور با بیان اینکه اگر ضعیف باشیم ما را خرد خواهند کرد، ادامه داد: «باید تلاش کنیم قدرت خود را در تمام زمینه‌ها از ارتباطات با یکدیگر گرفته تا مسائل علمی و فرهنگی افزایش دهیم و اگر قدرت پیدا کنیم و با هم وحدت و انسجام داشته باشیم، باکی از این بحران‌ها نیست. روندی است که باید طی شود و حقانیت نظام جمهوری اسلامی این است که ما به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم و اینها به دنبال ایجاد واهمه از جهان هستند».
علیرغم رد قطع‌نامه روسیه و چین برای تمدید شش‌ماهه اسنپ‌بک، قبل‌تر رئیس‌جمهور کشورمان در مصاحبه‌ای با شبکه آمریکایی فاکس‌نیوز، بر تعهد جمهوری اسلامی ایران به پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای و آمادگی تهران برای اجرای کامل تمامی تعهدات بین‌المللی مرتبط تأکید کرد. او یادآور شد که توافق هسته‌ای (برجام) در زمان امضا مورد پذیرش همه طرف‌ها قرار گرفت و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی می‌توانست در هر زمان برای بازرسی به ایران مراجعه کند، اما آمریکا به صورت یک‌جانبه از این توافق خارج شد. پزشکیان همچنین تأکید کرد که ایران هرگز به مرحله ساخت سلاح هسته‌ای نزدیک نبوده و خواستار تضمین‌هایی شد که حملات مشابه به تأسیسات هسته‌ای در آینده تکرار نشود و پرسید چه کسی مجوز این حملات را صادر کرده است.
رئیس‌جمهور، اتهامات درباره نقش ایران در تحریک تروریسم از طریق گروه‌های نیابتی در منطقه را «تبلیغات اسرائیلی» بی‌اساس خواند و تصریح کرد ایران آغازگر تجاوز نبوده و قصد حمله به هیچ کشور دیگری را ندارد. او با اشاره به حملات رژیم صهیونیستی، این اقدامات را «نسل‌کشی آشکار» در غزه خواند و تأکید کرد که خشونت‌ها و واکنش گروه‌های مقاومت مانند حزب‌الله و حماس، نتیجه رفتار‌های تجاوزکارانه اسرائیل است. پزشکیان با بیان اینکه هر کسی که ظلم نکند و بر اساس اصول انسانی و جهانی رفتار کند، می‌تواند با دیگران همزیستی داشته باشد، تأکید کرد خشونت و درگیری‌ها نتیجه رفتار نادرست و زورگویی است و نه صرفا موضع‌گیری‌ها. او افزود اگر کشور‌ها از زور و قلدری پرهیز کنند، آرامش به طور طبیعی برقرار خواهد شد و امکان همزیستی مسالمت‌آمیز در منطقه فراهم می‌شود. این مصاحبه نشان‌دهنده موضع ایران در دفاع از حقوق ملی، دیپلماسی و صلح منطقه‌ای است.
بازرسان در ایران
در این شرایط خبرگزاری آسوشیتدپرس گزارش داد که بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در حال بازرسی از دومین سایت هسته‌ای ایران هستند که آسیب ندیده و هدف حملات آمریکا و اسرائیل قرار نگرفته است. یک دیپلمات نزدیک به آژانس اعلام کرد که بازرسان «هم‌اکنون در ایران حضور دارند و پیش از اعمال مجدد تحریم‌های سازمان ملل در آخر هفته، ایران را ترک نخواهند کرد». بازرسان پیش از این برای تعویض سوخت به نیروگاه هسته‌ای بوشهر رفته بودند و بازرسی‌ها پس از وقفه‌ای ناشی از حملات خارجی به تأسیسات هسته‌ای تهران، طی هفته جاری از سر گرفته شده است. خبرگزاری فرانسه نیز گزارش کرد که این بازرسی‌ها محرمانه هستند و مکان دقیق آنها اعلام نمی‌شود، اما انجام بازرسی‌ها تأیید شده است. عباس عراقچی، وزیر خارجه ایران، پیش از این اعلام کرده بود که طبق توافق قاهره بازرسان آژانس در ایران حضور دارند. این بازرسی‌ها در شرایطی انجام می‌شود که تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران مجددا فعال خواهند شد و نشان‌دهنده تلاش تهران برای همکاری با آژانس و رعایت تعهدات بین‌المللی، حتی در شرایط تنش و فشار خارجی است.
حضور بازرسان در سایت‌های هسته‌ای سالم ایران، گامی مهم برای نظارت بین‌المللی بر برنامه هسته‌ای این کشور به شمار می‌رود. حال و با توجه به شکست پیش‌نویس تمدید شش‌ماهه روسیه و چین و بازگشت قریب‌الوقوع قطع‌نامه‌های شورای امنیت علیه ایران در ساعات پیش‌رو، آینده پرونده هسته‌ای ایران وارد مرحله‌ای حساس و تعیین‌کننده شده است.
برجام عملا از نظر حقوقی بی‌اثر شده و تروئیکای اروپایی (آلمان، فرانسه و انگلیس) نقش مخرب و نیابتی از سوی آمریکا و اسرائیل ایفا کرده و به گفته مقامات کشورمان، از این پس تروئیکا وزنشان را در مذاکرات از دست داده‌اند و اکنون تهران، مذاکرات را به محوری بدون آلمان، فرانسه و انگلستان منتقل می‌کند. البته باید اذعان داشت این شرایط نه‌تنها فضای دیپلماسی را پیچیده‌تر کرده، بلکه احتمال اقدام نظامی اسرائیل را نیز کاهش نداده است. ضمن آنکه اجماع جهانی می‌تواند هزینه‌های حمله احتمالی را بالا ببرد. ایران در چنین فضایی باید تعادلی دقیق میان حفظ حقوق هسته‌ای خود، مدیریت تنش‌های منطقه‌ای و بهره‌برداری از فرصت‌های دیپلماسی بین‌المللی ایجاد کند. آینده پرونده هسته‌ای به میزان هوشمندی و انعطاف ایران در تعامل با بازیگران کلیدی بستگی دارد، در حالی که مسیر پیش‌رو هم‌زمان پرمخاطره و آمیخته با فرصت است. حال باید دید که ایران بعد از مرگ برجام چه سیاستی را بر خواهد گزید.
