اجرای مصوبه پرابهام دولت در زمینه افزایش قیمت بنزین/جراحی پیچیده بنزینی دولت

مصوبه بنزینی دولت از روز شنبه 22 آذر اجرایی می‌شود. بر اساس این مصوبه، نرخ بنزین سهمیه اول و دوم خودروهای شخصی ثابت می‌ماند و نرخ سوخت‌گیری بنزین خودروها با استفاده از کارت اضطراری جایگاه 5000 تومان می‌شود. این قیمت معادل 10 درصد قیمت خرید بنزین از پالایشگاه‌هاست که در حال حاضر 50 هزار تومان است.

به نظر می‌رسد که با توجه به این مصوبه، در صورت افزایش نرخ خرید بنزین از پالایشگاه‌ها، نرخ سوم بنزین نیز به تناسب آن تغییر کند. در ادامه جزئیاتی از طرح مذکور مشاهده می‌شود.

هزینه تمام‌شده بنزین در داخل کشور 10 هزار تومان است

با توجه به اعلام دولت، در حال حاضر تولید بنزین در کشور حدود 110 میلیون لیتر در روز و مصرف آن 135 میلیون لیتر در روز است.

همچنین ارزش هر لیتر بنزین وارداتی 66 هزار تومان است. در خصوص بنزین تولید داخل نیز حتی اگر ارزش نفت مصرف‌شده صفر در نظر گرفته شود، هزینه‌های استخراج و انتقال و پالایش نفت و انتقال بنزین و حق‌العمل جایگاه، هزینه تمام‌شده آن را به حدود 10 هزار تومان می‌رساند.

این یعنی دولت پس از اجرای مصوبه برای هر لیتر بنزین وارداتی که توسط کارت جایگاه مصرف شود، 61 هزار تومان و برای هر لیتر بنزین داخلی 5000 تومان می‌پردازد.

با این حال در محاسبات مذکور ایرادات و ابهامات فراوانی وجود دارد که بارها به آن پرداخته شده است.

سهمیه کدام خودروها تغییر می‌کند؟

یکی از مهم‌ترین ارکان مصوبه جدید بنزینی دولت، حذف سهمیه اول و دوم بنزین خودروهای نوشماره داخلی است که قیمت آنها کمتر از یک میلیارد تومان باشد.

در واقع سهمیه بنزین هر خودرو جدید بالای یک میلیارد تومان که سفارش آن از روز 22 آذر  ثبت شود، با قیمت 5000 تومان محاسبه می‌شود. لازم به ذکر است که هر خودرویی که در سند آن کشور سازنده ایران درج شده باشد، شامل حال مصوبه مذکور می‌شود. به بیان دیگر، تمامی خودروهای مونتاژی که از روز 22 آذر ثبت سفارش شوند، دیگر سهمیه بنزین با نرخ اول و دوم را دریافت نمی‌کنند.

لازم به ذکر است که سهمیه خودروهای بالای یک میلیارد تومان که مردم اکنون استفاده می‌کنند، هیچ تغییری نمی‌کند و تغییر مذکور تنها برای خودروهایی اعمال می‌شود که پس از 22 آذر ثبت سفارش شوند.

سیاست دولت برای تشویق به مصرف CNG

موضوع بعدی در مورد خودروهای دوگانه‌سوز است. دولت در راستای تنوع‌بخشی به سبد سوخت کشور، سهمیه اول بنزین خودروهای دوگانه‌سوز را حفظ و سهمیه دوم آنها را نصف کرده است.

به بیان دیگر تاکسی‌ها و دیگر خودروهای دوگانه‌سوز از روز 22 آذر یک سهمیه 60 لیتری 1500 تومان و 50 لیتر سهمیه 3000 تومانی دارند. این بدان معناست که دولت تلاش دارد دارندگان خودروهای دوگانه‌سوز را ترغیب کند که 50 لیتر سهمیه باقی مانده خود را با از طریق سوخت CNG انجام دهند.

برنامه دولت چیست و آیا اهداف دولت محقق می‌شود؟

دولت عنوان کرده است که هدف آنها از اجرای مصوبه مذکور، عدالت در توزیع یارانه سوخت، کاهش مصرف بی‎‌رویه، تشویق تولید خودرو کم‌مصرف، حمایت واقعی از حمل‌ونقل عمومی و تاکسی‌های اینترنتی و هدایت مردم به سمت دوگانه‌سوز کردن و استفاده از سوخت بوده است.

حال این پرسش مطرح می‌شود که آیا اهداف بیان‌شده محقق می‌شوند؟

یارانه بنزین ماهیتی کالایی دارد. این بدان معناست که خانوارهای پردرآمد با مصرف بیشتر سوخت، سهم بیشتری از یارانه دریافت می‌کنند. دولت عنوان کرده است که با توجه به مصوبه جدید خود قصد دارد با حذف سهمیه‌ بنزین برای خودروهای نو و بالای یک میلیارد تومان، عدالت را رعایت کند.

با این حال، چون تغییرات تنها شامل خودروهایی می‌شود که پس از تاریخ ۲۲ آذر ثبت سفارش شوند، تاثیر آن بر توزیع یارانه محدود و تدریجی است و بخش عمده مصرف‌کنندگان فعلی را هدف نمی‌گیرد. از سوی دیگر معیار قیمت بالای یک میلیارد تومان و نوشماره بودن، معیار خوبی برای تشخیص دهک و توانایی مالی شهروندان نیست.

ادعای بعدی مربوط به کاهش مصرف بی‌رویه بنزین است. کاهش مصرف سوخت به طور معمول از طریق افزایش قیمت بنزین تحقق می‌یابد. با توجه به اینکه مصرف سوخت در کوتاه‌مدت کم‌کشش است، سیاست‌های قیمتی باید دامنه و شدت کافی داشته باشند تا تغییر رفتار قابل‌توجه ایجاد شود.

یکی از مهم‌ترین آنها تغییر میزان مصرف خودروهای داخلی است که منجر به افزایش مصرف داخلی شده است و در کوتاه‌مدت قرار نیست مصرف‌کننده تغییری در رفتار خود ایجاد کند، چراکه نه قادر به تعویض آنی خودرو پرمصرف خود است و نه جایگزین آن در بازار موجود است.

با توجه به اهداف ذکرشده باید گفت زمانی اهداف دولت محقق می‌شوند که ماهیت کالای بنزین مشخص باشد و البته زیرساخت‌ها فراهم باشند. وقتی در مورد کالای بنزین تغییر رفتار فوری مصرف‌کننده صوت نمی‌گیرد و ماهیت آن کم‌کشش است، پس با تغییر قیمت آن تفاوت رفتاری قابل‌توجهی مشاهده نمی‌شود. از سوی دیگر اگر قرار است با افزایش قیمت بنزین مردم تشویق شوند که به استفاده از حمل‌ونقل عمومی روی آورند یا به سمت خرید خودروهای کم‌مصرف حرکت کنند، باید زیرساخت آن وجود داشته باشد.

زمانی که حمل‌ونقل عمومی پاسخ‌گوی نیاز مردم نیست و البته خودرو کم‎‌مصرف به طور محسوسی در کشور وجود ندارد، عملا امکان تغییر رفتار مصرف‌کننده نیز از آنها سلب شده است و مردم بار دیگر مجبور هستند بنزین را در خودروهای بی‌کیفیت خود بریزند و تنها تفاوت آن است که هزینه آنها افزایش یافته است.

همچنان ایرادات فراوانی در مورد مصوبه بنزینی دولت وجود دارد اما به‌رغم اعتراضات فراوان به این مصوبه، طرح بنزین سه نرخی از شنبه 22 آذر اجرایی می‌شود و مردم را با سوالات زیادی مواجه می‎‌سازد. مصوبه‌ای که پیچیدگی‌های آن اجازه فهم درست به مردم نمی‌دهد و مردم باید به خاطر تلاش دولت برای انجام دادن کاری ناقص در زمینه ناترازی بنزین و خروج از انفعال شش ساله، با سوالات بسیاری درگیر باشند.