راهکار ترامپ بین اوکراین و روسیه: تفرقه بینداز و سلاح بفروش!

رئیس‌جمهور اوکراین از توافق با ایالات متحده بر سر یک طرح صلح ۲۰‌ماده‌ای خبر داد که شامل تجارت، امنیت و مرزهاست، اما بن‌بست بر سر کنترل دونباس و مدیریت اشتراکی نیروگاه اتمی زاپوریژیا با روسیه همچنان باقی است.

به گزارش روز نو در‌حالی‌که کی‌یف توپ را به زمین کرملین انداخته است، پیشنهاد ایجاد مناطق آزاد اقتصادی و همه‌پرسی ملی، آخرین قمار برای پایان جنگ چهار‌ساله با روسیه محسوب می‌شود. اکنون طرح صلح اصلاح‌شده‌ای روی میز ولادیمیر پوتین قرار گرفته، اما زلنسکی با انتخابی بین بد و بدتر روبه‌روست؛ واگذاری عملی کنترل قلب صنعتی شرق اوکراین در پوشش «منطقه آزاد» یا ریسک خشمگین‌کردن دونالد ترامپ و از دست دادن شریان حیاتی تسلیحات.

ولودیمیر زلنسکی در نشستی با خبرنگاران از جزئیات طرحی پرده برداشته که حاصل ماراتن مذاکرات فشرده و نفس‌گیر اخیر در فلوریدا با مقامات ارشد آمریکایی است. این پیش‌نویس ۲۰‌ماده‌ای که ایالات متحده اکنون آن را به مذاکره‌کنندگان روسی ارائه کرده، تلاشی پیچیده برای درهم‌آمیختن منافع سیاسی و تجاری است تا امنیت را با پتانسیل‌های اقتصادی گره بزند و راهی برای خروج از بن‌بست خونین این جنگ فرسایشی پیدا کند. زلنسکی اعلام کرد کی‌یف و واشنگتن منتظر هستند مسکو نهایتا تا امروز پاسخ نهایی خود را به این بسته پیشنهادی ارائه دهد.

این طرح که زلنسکی آن را «بهترین تلاش اوکراین برای پایان جنگ» توصیف کرده است، طیف وسیعی از مسائل حیاتی، از ترتیبات ارضی احتمالی گرفته تا تضمین‌های امنیتی برای جلوگیری از تهاجم آینده روسیه و همچنین نقشه‌های کلان برای بازسازی این کشور جنگ‌زده را پوشش می‌دهد. با‌این‌حال، با وجود توافق واشنگتن و کی‌یف بر سر اکثر بند‌ها و «نزدیک‌تر‌شدن مواضع»، شکاف‌های عمیق و حل‌نشده‌ای در دو حوزه استراتژیک باقی مانده است؛ سرنوشت اراضی اشغالی در شرق صنعتی اوکراین و نحوه مدیریت بزرگ‌ترین نیروگاه هسته‌ای اروپا.

‌گره کور دونباس

قلب مذاکرات در «دشوارترین نقطه» می‌تپد؛ مناقشه ارضی بر سر مناطق دونتسک و لوهانسک، معروف به دونباس. روسیه که هم‌اکنون اکثر مناطق لوهانسک و حدود ۷۰ درصد از دونتسک را در اشغال خود دارد، بر مطالبات حداکثری خود پافشاری می‌کند و خواستار آن است که اوکراین باقی‌مانده قلمرو خود در دونباس را که هنوز سقوط نکرده، تسلیم کند؛ اولتیماتومی که اوکراین قاطعانه آن را رد کرده است. زلنسکی تأکید کرد که روسیه همچنان اصرار دارد کنترل کامل نظامی بر دونتسک داشته باشد، چه از طریق میدان نبرد و چه روی میز مذاکره.

در اقدامی که نشان‌دهنده تمایل زلنسکی به مصالحه پس از هفته‌ها فشار ایالات متحده است، او پیشنهاد عقب‌نشینی نیرو‌های اوکراینی از برخی مناطق تحت کنترل خود در دونتسک و تبدیل آنها به یک «منطقه غیرنظامی» را مطرح کرد. طرح صلح جدید تصریح می‌کند که اوکراین آماده است ایده منطقه غیرنظامی را گسترش دهد تا نه‌تنها شامل مناطقی که نیرو‌های اوکراینی تخلیه می‌کنند باشد، بلکه مناطق تحت کنترل روسیه که مسکو باید نیروهایش را از آنجا عقب بکشد نیز در بر بگیرد.

این پیشنهاد شامل شهر‌های کلیدی و راهبردی مانند کراماتورسک و اسلاویانسک می‌شود که آخرین کمربند دفاعی اصلی کی‌یف در منطقه شرقی را تشکیل می‌دهند. اما این عقب‌نشینی یک شرط حیاتی و سخت‌گیرانه دارد: روسیه نیز باید نیرو‌های خود را از مساحتی معادل در همان منطقه عقب بکشد. اگرچه اندازه دقیق این منطقه هنوز مشخص نیست، اما قرار است یک منطقه حائل تحت اداره نیرو‌های بین‌المللی دو طرف را در این محدوده غیرنظامی از هم جدا کند.

ایالات متحده برای تسهیل این مصالحه و راضی‌کردن طرفین، پیشنهاد تبدیل این مناطق به «مناطق آزاد اقتصادی» را داده است. زلنسکی با اشاره به بی‌اعتمادی عمیق به طرف روسی، گفت: «از آنجا که هیچ اعتمادی به روس‌ها نیست و آنها بار‌ها وعده‌های خود را شکسته‌اند، خط تماس امروزی عملا به یک خط منطقه آزاد اقتصادی دوفاکتو تبدیل شده است». او تأکید کرد که نیرو‌های بین‌المللی باید در آنجا مستقر شوند تا تضمین کنند که هیچ‌کس تحت هیچ پوششی وارد آنجا نخواهد شد؛ نه «مردان سبز کوچک» (اشاره به نیرو‌های نفوذی روسیه در سال ۲۰۱۴) و نه نظامیان روسی که لباس غیرنظامی پوشیده‌اند.

با‌این‌حال، موضوع تمامیت ارضی خط قرمز کی‌یف است. زلنسکی تصریح کرد که هرگونه تلاش برای ایجاد منطقه آزاد اقتصادی یا تغییر در وضعیت اراضی باید لزوما از طریق یک رفراندوم به تأیید مردم اوکراین برسد تا آنها سرنوشت خود را تعیین کنند. او استدلال کرد که از نظر نظامی، اوکراین نمی‌تواند مناطق به‌شدت مستحکم دونتسک را که مانع حملات بیشتر روسیه هستند، بدون تضمین رها کند و از نظر روحیه ملی، واگذاری خاک ضربه‌ای سنگین خواهد بود. این فرایند همه‌پرسی به ۶۰ روز زمان نیاز دارد که طی آن تمامی خصومت‌ها و درگیری‌ها باید متوقف شود تا فضا برای برگزاری رأی‌گیری فراهم شود.

ایده عجیب شراکت با روسیه

دومین شکاف بزرگ و شاید عجیب‌ترین بخش مذاکرات، مدیریت نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیاست که هم‌اکنون تحت اشغال روسیه قرار دارد. این نیروگاه که بزرگ‌ترین در اروپاست و ظرفیت تولید شش گیگاوات برق دارد، پتانسیل اقتصادی عظیمی دارد، اما از سال ۲۰۲۲ خاموش بوده است. زلنسکی فاش کرده که بحث بر سر این نیروگاه به تنهایی حدود ۱۵ ساعت زمان برده است.

ایالات متحده پیشنهادی روی میز گذاشته که ناظران را شگفت‌زده کرده است: تشکیل یک کنسرسیوم مشترک متشکل از اوکراین، روسیه و ایالات متحده که در آن هر طرف دقیقا ۳۳ درصد از سهام و سود را در اختیار داشته باشد و آمریکایی‌ها مدیر اصلی این سرمایه‌گذاری مشترک باشند. زلنسکی با لحنی انتقادی این پیشنهاد را رد کرد و گفت: «روشن است که برای اوکراین این بسیار ناموفق و کاملا غیرواقع‌بینانه به نظر می‌رسد.

چگونه می‌توانید بعد از همه این اتفاقات با روس‌ها تجارت مشترک داشته باشید؟». در مقابل، اوکراین پیشنهاد جایگزینی را مطرح کرد: یک سرمایه‌گذاری مشترک صرفا میان ایالات متحده و اوکراین که در آن آمریکایی‌ها می‌توانند مستقلا تصمیم بگیرند سهم ۵۰‌درصدی خود را چگونه توزیع کنند؛ حتی اگر فرض بر این باشد که آن را به روسیه بدهند. زلنسکی تأکید کرد که کی‌یف نمی‌تواند با تجارت انرژی با مسکو موافقت کند. اوکراین همچنین پیشنهاد کرده است که شهر اشغالی انرهودار که به نیروگاه متصل است، به یک منطقه آزاد اقتصادی غیرنظامی تبدیل شود. زلنسکی تأکید کرد که برای راه‌اندازی مجدد نیروگاه، از‌جمله بازسازی سد مجاور آن، به میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.

معماری امنیتی و سایه سنگین ترامپ

فراتر از مناقشات ارضی و اتمی، سند پیش‌نویس شامل تضمین‌های امنیتی «قوی» برای اوکراین است که به گفته زلنسکی، بازتابی از «ماده ۵ پیمان ناتو» خواهد بود. این تضمین‌ها که قرار است در یک سند دوجانبه جداگانه با ایالات متحده تدوین شود، شرکای اوکراین را ملزم می‌کند در صورت تهاجم مجدد روسیه، فورا وارد عمل شوند. زلنسکی گفت: «نگاه ایالات متحده آمریکا این است که این یک گام بی‌سابقه به سمت اوکراین از جانب آنهاست. آنها معتقدند تضمین‌های امنیتی قوی می‌دهند». طرح همچنین شامل یک مکانیسم نظارتی دقیق با استفاده از فناوری ماهواره‌ای و سیستم‌های هشدارسریع برای تضمین آتش‌بس و نظارت بر اجرا‌ست.

 زلنسکی به «ائتلاف متعهدان کمک به اوکراین» (Coalition of the Willing) اشاره کرد؛ گروهی متشکل از حدود ۳۰ کشور که متعهد به تقویت امنیت پس از جنگ اوکراین هستند و ممکن است حتی نیرو‌های اروپایی را برای نظارت بر خط تماس اعزام کنند؛ موضوعی که کرملین آن را غیرقابل قبول می‌داند. حفظ ارتش اوکراین در سطح ۸۰۰ هزار نفر در زمان صلح با بودجه شرکای غربی و تعیین تاریخ مشخص برای الحاق به اتحادیه اروپا از دیگر مفاد این سند است.

اما در نهایت، همه چیز به واکنش مسکو و اهرم فشار دونالد ترامپ بستگی دارد. یک مقام ارشد کرملین اخیرا مذاکرات صلح را «نسبتا غیرسازنده» خوانده و امید‌ها را کم‌رنگ کرده است. با‌این‌حال، زلنسکی با خوش‌بینی محتاطانه‌ای ابراز امیدواری کرد که مسکو از ترس خشمگین‌کردن ترامپ، پیشنهاد را علنا رد نکند. او هشدار داد: «آن‌ها نمی‌توانند به پرزیدنت ترامپ بگویند: ببین، ما مخالف حل‌وفصل مسالمت‌آمیز هستیم». او افزود اگر کرملین مانع‌تراشی کند، ترامپ مجبور خواهد شد اوکراین را «به‌شدت مسلح کند» و تمام تحریم‌های ممکن را علیه روسیه اعمال کند.

بازسازی ۸۰۰ میلیارد دلاری

بخش درخور توجهی از این طرح ۲۰‌ماده‌ای به بازسازی اقتصادی اوکراین و جذب منافع تجاری آمریکا اختصاص دارد؛ تلاشی که به نظر می‌رسد برای جذاب‌کردن توافق برای ذهنیت تجارت‌محور دونالد ترامپ طراحی شده است. هدف نهایی جذب تا ۸۰۰ میلیارد دلار سرمایه برای بازسازی کشور از طریق سهام، کمک‌های بلاعوض، وام‌ها و مشارکت بخش خصوصی است. طرح پیشنهادی شامل ایجاد یک صندوق توسعه و بازسازی است که در آن شرکت‌های آمریکایی از پروژه‌ها، به‌ویژه در بخش انرژی، حمایت می‌کنند. زلنسکی اشاره کرد که ایالات متحده ممکن است صد میلیارد دلار و اروپا نیز مبلغ مشابهی به این صندوق کمک کنند، هرچند منبع تأمین بقیه پول هنوز مبهم است. این صندوق قرار است در صنایعی مانند فناوری، مراکز داده، هوش مصنوعی و همچنین گاز سرمایه‌گذاری کند. استفاده از عبارت «منطقه آزاد اقتصادی» برای مناطق جنگ‌زده دونباس و تأکید بر پتانسیل مواد معدنی اوکراین در نزدیکی خط مقدم، سیگنالی روشن به کسب‌وکار‌های غربی است.

این سند همچنین پیشنهاد می‌کند که پس از امضای توافق، یک توافق‌نامه تجارت آزاد بین اوکراین و ایالات متحده تسریع شود؛ معامله‌ای که به گفته زلنسکی، واشنگتن تمایل دارد مشابه آن را با روسیه نیز داشته باشد. اوکراین همچنین خواستار دسترسی ممتاز کوتاه‌مدت به بازار اروپا و یک بسته توسعه جهانی قوی است. زلنسکی تأکید کرد: «اوکراین فرصت خواهد داشت اولویت‌ها را برای توزیع سهم خود از وجوه در سرزمین‌های تحت کنترل اوکراین تعیین کند و این نکته بسیار مهمی است که ما زمان زیادی را صرف آن کردیم». علاوه بر این مسائل، اوکراین متعهد شده است پس از امضای توافق، انتخابات برگزار کند. دوره ریاست‌جمهوری پنج‌ساله زلنسکی در ماه می‌سال گذشته به پایان رسید، اما به دلیل قوانین حکومت نظامی پس از تهاجم روسیه تمدید شد. آزادی تمام زندانیان از سال ۲۰۱۴ به‌صورت یک‌جا و بازگشت غیرنظامیان بازداشت‌شده، زندانیان سیاسی و کودکان ربوده‌شده به اوکراین نیز از دیگر شروط کی‌یف در این سند است.